Zapalenia uszu – klasyfikacja, diagnostyka, leczenie

Beata Piechnik

Zapalenia uszu to problem powszechny. Leczeniem tych stanów zajmują się i lekarze rodzinni, i otolaryngolodzy. Ostre i wysiękowe zapalenie ucha dotyczy głównie dzieci i jest jedną z najczęstszych przyczyn udzielania porad lekarskich pacjentom do 3. r.ż. Choroba bywa wyjątkowo bolesna. U jej podłoża leży najczęściej infekcja wirusowa, rzadziej bakteryjna lub grzybicza. Drobnoustroje mogą dostać się do ucha z wodą podczas kąpieli w basenie czy innych zbiornikach wodnych. Inną drogą zakażenia jest trąbka słuchowa.



Choroba bywa wyjątkowo bolesna. U jej podłoża leży najczęściej infekcja wirusowa, rzadziej bakteryjna lub grzybicza. Drobnoustroje mogą dostać się do ucha z wodą podczas kąpieli w basenie czy innych zbiornikach wodnych. Inną drogą zakażenia jest trąbka słuchowa.

Zapalenie ucha zewnętrznego

Zapalenie ucha zewnętrznego jest schorzeniem, które obejmuje stan zapalny małżowiny usznej, zewnętrznego przewodu słuchowego z błoną bębenkową lub bez niej. Początkowa faza wysiękowa zapalenia charakteryzuje się bolesnym obrzękiem skóry przewodu słuchowego zewnętrznego, uniemożliwiającym wgląd i badanie otoskopowe. Obserwuje się ponadto cuchnącą wydzielinę, gromadzące się w przewodzie słuchowym złogi naskórka, niejednokrotnie bolesne ograniczenie ruchomości w przylegającym stawie skroniowo-żuchwowym (żucie pokarmów wywołuje ból), powiększenie i bolesność węzłów chłonnych zamałżowinowych. Ból wywoływany jest także przez poruszenie skrawkiem ucha czy całą małżowiną uszną. W fazie przewlekłej stanu zapalnego przewód słuchowy zewnętrzny staje się szeroki z gromadzącymi się złogami suchego, złuszczonego naskórka. Występuje silne swędzenie zmuszające pacjenta do drapania, niejednokrotnie różnymi „przyrządami” (typu wykałaczki, patyczki higieniczne), które może doprowadzić do nadkażenia i ostrego zapalenia ochrzęstnej chrząstki małżowiny usznej. Zapalenie ucha zewnętrznego towarzyszy często schorzeniom ogólnoustrojowym, jak np. łuszczyca czy łojotokowe zapalenie skóry.

Do osób szczególnie narażonych na wystąpienie zapalenia ucha zewnętrznego należą ludzie, którzy mają częsty kontakt z wodą. Schorzenie bywa nawet nazywane „uchem pływaka”. Przyczyną jest fakt, iż wilgotne środowisko i chlorowana woda z basenu sprzyjają maceracji naskórka, penetracji drobnoustrojów i infekcjom przewodu słuchowego. Do objawów miejscowych, opisanych wcześniej, mogą dołączyć objawy ogólne: gorączka, złe samopoczucie, osłabienie. Postać ropowicza może szerzyć się na okoliczne tkanki i narządy, jak ślinianka przyuszna, wyrostek sutkowaty, podstawa czaszki. U niemowląt i małych dzieci może dojść do całkowitej blokady przewodu słuchowego zewnętrznego z zapaleniem węzłów chłonnych zamałżowinowych.

Do szczególnych postaci zapaleń uszu należą zakażenia bakteryjne skóry, jak róża czy czyrak ucha, oraz zakażenia wirusowe, jak półpasiec uszny czy pęcherzowe zapalenie błony bębenkowej. U chorych z cukrzycą zapalenie ucha zewnętrznego może przejść w postać złośliwą (martwiczą). Postać ta często powodowana jest przez Gram-ujemne bakterie Pseudomonas aeruginosa i może wymagać bardziej agresywnego leczenia zabiegowego (szeroki drenaż wydzieliny zapalnej z usunięciem martwiczych tkanek przewodu słuchowego zewnętrznego). Inne swoiste postaci zapalenia ucha zewnętrznego to grzybica (cienka, łatwo usuwalna, puszysta masa, swędzenie i ból) i wyprysk (także kontaktowy).

Podstawą rozpoznania jest prawidłowo i dokładnie zebrany wywiad oraz badanie otoskopowe. Niedosłuch spowodowany przez zapalenie ucha zewnętrznego ma charakter przewodzeniowy i jest zwykle niewielki. W razie podejrzenia wystąpienia postaci złośliwej czy innych powikłań, poza zwykłym badaniem otoskopowym, konieczne może być wykonanie dodatkowych badań obrazowych: usg ślinianki przyusznej i szyi, TK/MRI podstawy czaszki.

Możliwości leczenia zapalenia ucha zewnętrznego preparatami dostępnymi bez recepty ograniczają się praktycznie do podawanych doustnie środków przeciwhistaminowych, które zmniejszają swędzenie i podrażnienie, oraz leków przeciwbólowych (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne). Nie wolno samodzielnie czyścić przewodu słuchowego zewnętrznego nieodpowiednimi przedmiotami, jak pałeczki higieniczne, zapałki itp. W leczeniu bardzo ważne jest oczyszczanie ucha pod kontrolą wzroku, najlepiej pod mikroskopem, lub wypłukanie wodą o temperaturze ok. 37 st. C. Jeżeli jest to możliwe, przed zastosowaniem antybiotyku dobrze jest pobrać wydzielinę z ucha do badania bakteriologicznego.

Leczenie antybiotykami rozpoczyna się od stosowania miejscowego. Mogą to być leki z dodatkiem steroidu. W zapaleniu niepowikłanym lekiem pierwszego rzutu jest Dicortineff (2–3 krople co 6–8 godz.), następnie Atecortin (4 krople co 6 godz., u dzieci 3 krople co 6–8 godz.). W przypadku podejrzenia (lub potwierdzenia) zakażenia Pseudomonas aeruginosa jako lek drugiego rzutu stosuje się krople z gentamycyną lub ciprofloksacyną, zwracając uwagę na ich potencjalną ototoksyczność przy stosowaniu powyżej 7 dni (szczególnie ostrożnie należy je stosować u dzieci). Jeżeli przy tak wdrożonym leczeniu objawy nie ustępują w ciągu kilku dni, chorego należy skierować do specjalisty. Jako leczenie uzupełniające często stosuje się roztwór 70–80% alkoholu w formie gazika włożonego do przewodu słuchowego, wielokrotnie nasączanego roztworem alkoholu. Powoduje to zmniejszenie obrzęku skóry przewodu dzięki wchłanianiu wilgoci. Roztwór alkoholowy zalecany jest również w przypadku czyraka ucha zewnętrznego, dopóki czyrak nie pęknie samoistnie. Nacięcie i podawanie antybiotyków doustnie zalecane jest w ciężkich przypadkach czyraków, u pacjentów uskarżających się na silny ból, przewlekły, nawracający przebieg choroby.

W przypadku zakażeń wirusowych leczenie ogranicza się często do systematycznego oczyszczania przewodu słuchowego zewnętrznego i kontroli otoskopowej.

W zakażeniach grzybiczych miejscowo stosujemy 1% klotrimazol lub kliochinol; nie należy stosować antybiotyków. Podstawą leczenia zakażeń grzybiczych jest mechaniczne oczyszczanie przewodu słuchowego zewnętrznego. Należy unikać płukania, bo wilgoć sprzyja wzrostowi grzybów.

W każdym przypadku zapalenia ucha zewnętrznego nie należy korzystać z pływalni czy w jakikolwiek inny sposób moczyć ucho. W miarę możliwości należy również zrezygnować z używania słuchawek, szczególnie wewnątrzusznych, i w żadnym wypadku nie należy samodzielnie czyścić ucha.

Zapalenie ucha środkowego

Większość stanów chorobowych ucha środkowego jest spowodowana niedrożnością trąbki słuchowej, która to niedrożność wynika ze stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej nosogardła, zatok, migdałków, prowadząc do zapalenia błony śluzowej ucha środkowego. Zablokowanie ujścia gardłowego trąbki słuchowej może wynikać z zaburzeń czynności mięśnia napinacza podniebienia miękkiego czy z uciśnięcia ujścia gardłowego trąbki przez przerośnięty migdałek gardłowy czy naciek nowotworowy. W typowych przypadkach zapalenie ucha poprzedzone jest infekcją wirusową górnych dróg oddechowych, która poprzez trąbkę słuchową szerzy się na ucho. Wirusy oprócz tego, że torują drogę bakteriom, to odgrywają rolę kopatogenu, powodując często cięższy przebieg zapalenia ucha środkowego i zwiększając ryzyko wystąpienia powikłań.

Zmiany zapalne ucha środkowego można podzielić na: zapalenia ostre (ropne i nieropne), przewlekłe (formy aktywne – z wyciekiem, i nieaktywne – bez wycieku), wysiękowe (jałowy płyn w jamie bębenkowej).

Ostre zapalenie ucha środkowego najczęściej powodują bakterie Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catharrhalis. Główne dolegliwości w pierwszej, ostrej fazie to przede wszystkim ból ucha, szumy uszne, różnego stopnia upośledzenie słuchu, oraz objawy ogólne (gorączka, złe samopoczucie, bóle głowy). W wywiadzie stwierdza się infekcję górnych dróg oddechowych. W badaniu otoskopowym widać uwypuklenie błony bębenkowej, przekrwienie części wiotkiej i ew. wzdłuż rękojeści młoteczka. Powstanie samoistnej perforacji i odpływ wydzieliny przynosi pacjentowi dużą ulgę, może jednak pozostać jako trwały ubytek błony bębenkowej usposabiający do nawrotów zakażeń i wymagający od pacjenta szczególnej uwagi (zakaz moczenia ucha, pływania).

W leczeniu stanu ostrego należy uwzględnić leki z grupy niesteroidowych przeciwzapalnych (paracetamol, ibuprofen, pyralgina, preparaty złożone), leki miejscowe obkurczające błonę śluzową nosa i nosogardła (udrożnienie gardłowego ujścia trąbki słuchowej), antybiotyki. Natychmiastowe podanie antybiotyku powinno nastąpić u dzieci poniżej 6. miesiąca życia, u dzieci z wysoką gorączką i wymiotami, u dzieci poniżej 2. roku życia z obustronnym zapaleniem ucha środkowego, u chorych z wyciekiem z ucha. W pozostałych przypadkach zapaleń ucha środkowego powinno się zastosować zasadę czujnego wyczekiwania (ang. watchfull waiting), ponieważ są to najczęściej zapalenia nieżytowe z niewielkim przekrwieniem wzdłuż rękojeści młoteczka i mało nasilonymi objawami ogólnymi.

W przypadku wycieku z ucha nie powinno się stosować miejscowo kropli z kortyzonem i antybiotykiem, bo są nieskuteczne, mogą zaburzać wgląd do ucha i być przyczyną rozwoju oporności na antybiotyki. Przewód słuchowy powinien być regularnie oczyszczany i osuszany. Nie należy go też w żaden sposób zabezpieczać watą czy tamponem z gazy, ponieważ wilgotne środowisko sprzyja rozwojowi bakterii Gram-ujemnych i grzybów.

Antybiotykiem z wyboru w ostrym zapaleniu ucha środkowego jest amoksycylina podawana u dorosłych i dzieci powyżej 40 kg m.c. w dawce 1,5–2,0 g co 12 godz. (lub 1 g co 8 godz.), natomiast u dzieci poniżej 40 kg m.c. w ilości 75–90 mg/kg/dobę w dwóch dawkach podzielonych. Czas antybiotykoterapii w niepowikłanym zapaleniu ucha środkowego u dorosłych można skrócić do 5 dni, u dzieci powinien on wynosić minimum 10 dni. Jako leki drugiego rzutu (brak odpowiedzi na leczenie pierwszego rzutu lub nawrót po mniej niż 7 dniach) stosuje się amoksycylinę z dodatkiem klawulanianu, cefalosporyny (cefuroksym, cefaklor, a pozajelitowo – ceftriakson). W przypadku uczulenia na penicyliny i cefalosporyny alternatywą są makrolidy (poleca się klarytromycynę, azytromycynę, bo wykazują wysoką aktywność wobec Haemophilus influenzae). W przypadku uwypuklenia błony bębenkowej, współistnienia objawów porażenia ucha wewnętrznego (zawroty głowy, nudności, wymioty), niedowładu lub porażenia nerwu twarzowego, u niemowląt i małych dzieci z utrzymującą się gorączką i biegunką należy rozważyć paracentezę (nacięcie błony bębenkowej).

Na ogół dochodzi do całkowitego i trwałego wyleczenia stanu zapalnego ucha i wyrostka sutkowatego. Słuch wraca do normy. Może się jednak zdarzyć, że kiedy objawy ostre zostaną opanowane przez antybiotyki, dochodzi do rozwoju utajonego zapalenia ucha środkowego i wyrostka sutkowatego. Mierne objawy miejscowe i ogólne prowadzą do mylnych wniosków, że zapalenie ucha zostało całkowicie wyleczone. Zmiany obserwowane w otoskopii są niewspółmierne do zmian w jamie bębenkowej i wyrostku sutkowatym. Jeżeli utajone zapalenie ulega utrwaleniu, to po 2–3 tygodniach mamy do czynienia z nawrotem gorączki, bólu ucha i wycieku, z pogorszeniem stanu ogólnego pacjenta. Rozwija się wtedy zapalenie wyrostka sutkowatego z zajęciem kości (powodując jej rozrzedzenie). Typowe objawy omawianego stanu to wyciek z ucha, wrażliwość na ucisk nad wyrostkiem sutkowatym, obrzęk okolicy zamałżowinowej powodujący odstawanie małżowiny usznej. Zapalenie wyrostka sutkowatego, które nie ogranicza się do błony śluzowej i zajmuje kość, powinno być leczone operacyjnie (mastoidektomia).

W przypadku powtarzających się często zapaleń ucha środkowego należy rozważyć istnienie czynników sprzyjających nawrotom, jak bierne czy czynne palenie papierosów, refluks żołądkowo-przełykowy, alergie, przerost migdałka gardłowego. W leczeniu należy skupić się przede wszystkim na eliminacji czynników sprzyjających nawrotom zapalenia ucha. U dzieci postępowaniem z wyboru będzie adenotomia, paracenteza (ew. założenie drenażu wentylacyjnego) albo rozważenie antybiotykoterapii profilaktycznej, polegającej na podawaniu małych dawek antybiotyku (amoksycylina, 20 mg/kg w dawkach podzielonych) w okresach nasilonych infekcji górnych dróg oddechowych.

U dzieci możemy mieć do czynienia z ostrym martwiczym zapaleniem ucha środkowego, które może wystąpić przede wszystkim w przebiegu chorób zakaźnych (głównie odra, płonica). Efektem takiego stanu może być znaczny ubytek w błonie bębenkowej i przejście zapalenia w stan przewlekły. Leczenie nie różni się zasadniczo od leczenia innych postaci ostrych zapaleń ucha.

Inną postacią ostrego zapalenia ucha środkowego, spotykaną głównie u dzieci, jest Myringitis bullosa, zwane grypowym zapaleniem ucha. Postać ta wiąże się z infekcją wirusową górnych dróg oddechowych i charakteryzuje się powstaniem pęcherzy na błonie bębenkowej, które pękając dają pacjentowi ulgę. W tych przypadkach nie ma na ogół objawów niedosłuchu, a leczenie sprowadza się do typowego, objawowego leczenia infekcji wirusowej.

W wyniku powtarzających się epizodów ostrych zapaleń ucha środkowego może dojść do powstania trwałej perforacji błony bębenkowej, uszkodzenia łańcucha kosteczek czy wyściółki ucha środkowego. Perforacja błony bębenkowej utrzymująca się ponad 6 miesięcy powinna być leczona operacyjnie (myringoplastyka). Czynnikami korzystnymi rokowniczo są sucha perforacja, drożna trąbka słuchowa, prawidłowa wyściółka jamy bębenkowej.

Kolejną postacią przewlekłego zapalenia ucha środkowego, spotykaną głównie u dorosłych, jest tympanoskleroza. Polega ona na gromadzeniu się złogów kolagenowo-wapniowych w mucoperiostium jamy bębenkowej i wyrostka sutkowatego. Pacjenci zgłaszają szumy uszne, pogorszenie słuchu związane z różnego stopnia unieruchomieniem łańcucha kosteczek słuchowych. W badaniu widać „suchy” ubytek błony bębenkowej, a jeżeli błona jest zachowana, to jest pogrubiała, ze złogami wapniowymi, gorzej ruchoma. W badaniach radiologicznych nie ma cech destrukcji kostnej. Tympanosklerozę leczy się operacyjnie. Jeżeli mamy do czynienia z perforacją błony bębenkowej, to najpierw należy wykonać myringoplastykę, a potem podjąć próbę uruchomienia kosteczek. Zmiany rozległe nie rokują poprawy po leczeniu operacyjnym i takim pacjentom powinno się zaproponować dobranie aparatu słuchowego.

Nieaktywne postaci przewlekłego zapalenia ucha środkowego to także atelektazje i kieszonki retrakcyjne. Atelektazja polega na znacznym wciągnięciu błony bębenkowej do wnętrza jamy bębenkowej i oklejeniu przez błonę kosteczek słuchowych, aż do zrośnięcia błony z promontorium (przeciwległą ścianą jamy bębenkowej). Gdy atelektazja dotyczy tylko fragmentu błony bębenkowej, mamy do czynienia z kieszonką retrakcyjną. Formy te często współistnieją z wysiękowym zapaleniem ucha środkowego i mają charakter ewolucyjny, stanowiąc etap przejściowy do rozwoju perlaka. Powstanie kieszonek retrakcyjnych wiąże się z zaburzeniem upowietrznienienia ucha środkowego, a zależy również od równowagi powietrza odprowadzanego i dostarczanego przez trąbkę słuchową i naczynia wyściółki jamy bębenkowej. W przypadku wysiękowego zapalenia ucha ryzyko rozwoju perlaka z kieszonki retrakcyjnej jest 1400 razy większe niż w przypadku osób bez dolegliwości usznych.

Najczęściej mamy do czynienia z kieszonkami w części epitympanalnej i w kwadrancie tylno-górnym błony bębenkowej. W leczeniu najważniejsza jest systematyczna kontrola w gabinecie specjalistycznym i obserwacja pod mikroskopem. Konieczne jest dokładne oczyszczanie kieszonki ze złogów gromadzącego się naskórka, szybkie i właściwe leczenie stanów zapalnych ucha środkowego, stanów zapalnych i zaburzeń drożności w obrębie górnych dróg oddechowych. Gdy mamy do czynienia z kieszonką ruchomą i po wykluczeniu obecności płynu w jamie bębenkowej, postępowanie zachowawcze jest uzasadnione z możliwością samoistnego cofnięcia kieszonki. Gdy kieszonka jest nieruchoma, tendencja do jej wycofania jest znacznie mniejsza. W takich przypadkach planuje się leczenie operacyjne: drenaż wentylacyjny, wycięcie kieszonki i ew. myringoplastyka w drugim etapie.

Odrębny problem stanowią aktywne formy przewlekłego zapalenia ucha środkowego, z wyciekiem z ucha o różnym nasileniu i perforacją błony bębenkowej o różnym umiejscowieniu i wielkości.

Przewlekłe proste zapalenie ucha charakteryzuje się niecuchnącym, śluzowo-ropnym wyciekiem, łagodnym przebiegiem i brakiem powikłań. Czynnikiem sprzyjającym są częste zapalenia górnych dróg oddechowych. Leczenie ma na celu wysuszenie ucha, eliminację źródeł zakażenia w obrębie nosa, gardła, zatok. Konieczne jest częste oczyszczanie ucha za pomocą ssaka, opatrunki uszne, ochrona ucha przed wodą. Nie ma wskazań do podania antybiotyku. Pacjent powinien być poinformowany o możliwości operacyjnej poprawy słuchu.

W odróżnieniu od prostego zapalenia ucha, zapalenie perlakowe charakteryzuje się cuchnącym wyciekiem, wieloletnim przebiegiem, niszczeniem kości i, co najważniejsze, możliwością doprowadzenia do ciężkich powikłań wewnątrzskroniowych i wewnątrzczaszkowych. Perlaka można określić jako twór guzopodobny, o rozprężającym wzroście, który składa się ze złuszczonego naskórka, złogów cholesterolu, keratyny.

Etiopatogeneza perlaka nie została dotychczas do końca poznana. Opiera się ona na dwóch teoriach. Jedna mówi o migracji naskórka z przewodu słuchowego zewnętrznego i metaplazji błony śluzowej jamy bębenkowej, druga – o wszczepieniu komórek naskórka, które przypadkowo dostały się do jamy bębenkowej, np. po operacjach usznych.

Warunkiem rozwoju perlaka jest kontakt nabłonka płaskiego rogowaciejącego ze zmienioną zapalnie błoną śluzową jamy bębenkowej. Leczenie perlakowego zapalenia ucha powinno być z założenia operacyjne, podjęte jak najwcześniej. Zapobiega to dalszej utracie słuchu, hamuje uciążliwy wyciek i zapobiega powstaniu groźnych dla życia powikłań.

• zapalenie wyrostka sutkowatego,
  
• zapalenie błędnika i przetoka perylimfatyczna,
  
• porażenie nerwu twarzowego,
  
• zapalenie części skalistej kości skroniowej.
  

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
  
• ropniak nadtwardówkowy,
  
• ropniak podtwardówkowy,
  
• ropień mózgu,
  
• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej
  
• posocznica usznopochodna,
  
• wodogłowie uszne.
  

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest chorobą, której istotą jest gromadzenie się jałowego płynu w jamie bębenkowej, przy zachowanej całej błonie bębenkowej. Głównym mechanizmem patogenetycznym jest zaburzenie drożności trąbki słuchowej i powstanie ujemnego ciśnienia we wnętrzu ucha środkowego. Należy zaznaczyć, że wysięk w jamie bębenkowej może pozostać po epizodzie ostrego zapalenia ucha środkowego. Średni czas utrzymywania się płynu w jamie bębenkowej po ostrym zapaleniu ucha środkowego wynosi 30 dni.

Krótkotrwała blokada trąbki słuchowej może spowodować obrzęk błony śluzowej jamy bębenkowej, usztywnienie łańcucha kosteczek, przesięk do światła jamy bębenkowej. W razie długotrwałego utrzymywania się takiego stanu mamy do czynienia z metaplazją błony śluzowej jamy bębenkowej w nabłonek walcowaty, wytwarzający śluz, wzrasta też aktywność prawidłowo obecnych komórek kubkowych. Jest wiele czynników sprzyjających powstaniu wysiękowego zapalenia ucha. Wymienić tu można częste infekcje górnych dróg oddechowych, rozszczep podniebienia, alergie, pozostałość po bakteryjnym zapaleniu ucha środkowego, ucisk na ujście gardłowe trąbki słuchowej przez przerośnięty migdałek gardłowy, guz nosogardła. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może też pojawić się jako następstwo urazu ciśnieniowego, w wyniku odczynu popromiennego czy jako następstwo np. choroby endokrynologicznej (niedoczynność tarczycy).

Postać ostra charakteryzuje się bólem ucha, niedosłuchem, ale dominujące są objawy infekcji górnych dróg oddechowych. W otoskopii często widoczny jest poziom płynu lub pęcherzyki powietrza za błoną bębenkową. Badanie słuchu pokazuje niedosłuch typu przewodzeniowego z tympanogramem typu B (płaski wykres).

Postać przewlekła również powoduje upośledzenie słuchu, ale często obustronne, postępujące powoli i niepostrzeżenie dla chorego. W otoskopii widoczna jest żółtawa lub bursztynowa błona bębenkowa, wciągnięta, o zniesionej lub znacznie ograniczonej ruchomości. Leczenie wysiękowego zapalenia ucha wymaga dużo cierpliwości zarówno ze strony lekarza, jak i pacjenta. Chory powinien być już na początku leczenia poinformowany o planowanym czasie ok. 3 miesięcy postępowania zachowawczego. Celem leczenia jest zapewnienie drożności trąbki słuchowej, usunięcie płynu z jamy bębenkowej. Można stosować przedmuchiwanie trąbek słuchowych metodą Politzera, przy jednoczesnej farmakoterapii. Należy zaznaczyć, że przedmuchiwanie trąbek słuchowych nie powinno być wykonywane w czasie trwania infekcji górnych dróg oddechowych, bo istnieje niebezpieczeństwo przeniesienia drobnoustrojów bezpośrednio do jamy bębenkowej i wywołania ostrego zapalenia ucha środkowego.

Główne grupy leków przydatne w leczeniu wysiękowego zapalenia ucha to niesteroidowe leki przeciwzapalne, mukolityki (mające rozrzedzić wydzielinę i ułatwić jej ewakuację naturalną drogą przez trąbkę słuchową), leki obkurczające błonę śluzową nosa i nosogardła (udrażniające ujście gardłowe trąbki słuchowej), leki uszczelniające, leki przeciwhistaminowe.

Po ok. 3 miesiącach leczenia zachowawczego należy podjąć leczenie zabiegowe. Polega ono na wykonaniu tympanopunkcji (paracentezy), odessaniu nagromadzonej wydzieliny i ew. podaniu sterydu miejscowo do ucha środkowego. Inną metodą leczenia operacyjnego jest wstawienie drenika wentylacyjnego. Nie powinien to być pierwszy i jedyny sposób leczenia wysiękowego zapalenia ucha u dzieci. Rozważenie drenażu zewnętrznego należy podjąć przy niedosłuchu utrzymującym się ponad pół roku, w razie obecności w jamie bębenkowej gęstej wydzieliny, przy atroficznej błonie bębenkowej, z licznymi kieszonkami retrakcyjnymi. Drenik pozostający w uchu przez ok. 4 miesiące pozwala na ogół na wyleczenie ucha. Cały czas należy dążyć do udrożnienia trąbki słuchowej i nosogardła (rozważenie różnego zakresu leczenia operacyjnego np. adenotomii, tonsillotomii, operacji plastycznej przegrody nosa, polipektomii). Przedłużające się wysiękowe zapalenie ucha może doprowadzić do atelektazji lub do rozwoju zmian zarostowych w uchu środkowym (kiedy błona bębenkowa jest tak wciągnięta, że dotyka i zrasta się z promontorium).

Coraz częstsze są doniesienia o myryngotomii laserowej z użyciem lasera CO2. Otwory wykonane tą metodą goją się dłużej (po 2–3 tygodniach) i nie pozostawiają blizn w porównaniu z tymi wykonanymi metodą myryngotomii klasycznej. W wielu przypadkach ten okres gojenia wystarcza do uzyskania trwałego wyleczenia ucha środkowego.

Dobór metody leczenia zapaleń uszu powinien być zależny od konkretnego przypadku. Zapobieganie zapaleniom uszu polega głównie na monitorowaniu i leczeniu stanów chorobowych, które bezpośrednio prowadzą do zapalenia ucha, czyli wszelkich przeziębień oraz infekcji nosa i gardła. Należy ponadto unikać ekspozycji ucha na niskie temperatury przez dłuższy czas – przechłodzenie powoduje obniżenie odporności i większą podatność na zakażenia.


Piśmiennictwo
1. Janczewski G. (red.). Otolaryngologia praktyczna, tom I, ViaMedica, Gdańsk 2005.
2. Hryniewicz W., Ozorowski T., Radzikowski A., Zielonka T. M., Albrecht P., Lukas W., Niżankowska-Mogielnicka E., Kozielski J., Grzesiowski P., Meszaros J., Hassmann-Poznańska E., Krzeski A, Kuś J., Pirożyński M., Płusa T. Ostre zapalenie ucha środkowego. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego 2010. Mag. ORL, 2011, 38, X, 51–57.
3. Armstrong G., Pinner R. Outpatients visits for infectious diseases in the United States, 1980 through 1996. Arch. Intern. Med. 1999;159:2531-36.
4. Chonmaitree T. Viral and bacterial interaction in acute otitis media. Pediatr. Infect. Dis. J. 2000;19:24-30.
5. Heikkinen T., Chonmaitree T. Importance of respiratory viruses in acute otitis media. Clin. Microbiol. Rev. 2003;16:230-41.
6. Kaleida P., Bluestone C., Rockette H., et al. Amoxicillinclavulanate potassium compared with cefaclor for acute otitis media in infants and children. Pediatr Infect Dis J 1987;6:265-71.
7. Bielicka A., Chmielik M., Chmielik L. P., Dębska M. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego u dzieci – w praktyce lekarza laryngologa. Mag. ORL, 2003 X–XII, tom II, zeszyt 4, no 8.
8. Dębska M., Jakubowska A.W: Chmielik M. (red.) Otolaryngologia dziecięca. PZWL, Warszawa 2001.
9. Hassman-Poznańska E, Skotnicka B. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego – postępowanie terapeutyczne. W: Postępy w otolaryngologii. Triangulum, Wrocław (2002), 144–47.
10. Behrbohm H., Kaschke O., Nawka T., Swift A. Choroby ucha, nosa i gardła z chirurgią głowy i szyi. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011.
11. Dzierżanowska D., Dzierżanowska-Fangrat K. (red.). Przewodnik antybiotykoterapii 2009. a-medica press.

Najpopularniejsze artykuły