Pies i kot a pasożytnicze choroby odzwierzęce

Piotr Derentowicz

Polakom towarzyszą w ich życiu zwierzęta domowe – w tym około 6 mln psów oraz 7 mln kotów. W niektórych wypadkach mogą się one stać źródłem potencjalnie niebezpiecznych dla zdrowia chorób odzwierzęcych.



Toksoplasmoza

Toksoplazmoza (toxoplasmosis) jest chorobą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Wykryto go już w 1908 roku. Jest on pasożytem kosmopolitycznym. Nazwa: toksoplazmoza wywodzi się od greckiego słowa tokson – łuk, nawiązuje więc do kształtu pierwotniaka. Jego małe rozmiary (około 6µ na 2µ) i ostro wydłużona jedna część ułatwiają przedostawanie się do wnętrza komórek.

Pierwotniak pasożytuje we wszystkich komórkach organizmu zawierających jądra (nie spotyka się go wewnątrz erytrocytów). Może się rozmnażać płciowo i bezpłciowo. Obie fazy rozwoju pasożyta zachodzą w jelicie cienkim kota (w enterocytach nabłonka jelitowego).

Rozwój bezpłciowy pierwotniaka nazywamy schizogonia. Rozwój płciowy obejmuje dwie fazy – gamogonię i sporogonię. Rezerwuarem pasożyta jest kot, będący jego żywicielem ostatecznym (człowiek oraz pozostałe ssaki są żywicielami pośrednimi).

Bardzo ważnym rezerwuarem pasożytów są oocysty wydalone z kałem kotów, które są odporne na czynniki środowiska i są w stanie przetrwać w ziemi w niekorzystnych warunkach ponad rok. Zakażenie tym pierwotniakiem jest zjawiskiem bardzo częstym, w Polsce wynosi około 50-70%.

Główne drogi zakażenia:

1. Droga pokarmowa:

• w wyniku kontaktu z pożywieniem, glebą oraz wodą zanieczyszczonymi oocystami (oocysty wydalane są z kałem kotów, człowiek zaraża się tylko dojrzałymi oocystami zawierającymi sporozoity; dojrzewanie oocyst trwa parę dni);
  
• w wyniku spożycia mięsa surowego lub lekko przysmażonego zawierającego cysty.
  

2. Poprzez łożysko w wyniku przenikania trofozoitów od matki do płodu.

3. W wyniku przetoczenia krwi zawierającej trofozoity pierwotniaka.

U osób dorosłych z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym zakażenie Toxoplasma gondii przebiega w 90% bezobjawowo i nie wymaga żadnego postępowania leczniczego. Przechorowanie infekcji można potwierdzić badaniami serologicznymi (wykrywanie swoistych przeciwciał przeciwko Toxoplasma gondii).

W przypadkach, gdy układ immunologiczny jest osłabiony lub w trakcie ciąży, może dojść do uczynnienia "uśpionego" procesu chorobowego. Do grupy osób szczególnie narażonych na "rozbudzenie się" procesu chorobowego należą chorzy na AIDS, osoby leczone lekami immunosupresyjnymi.

Niebezpieczne jest zakażenie pierwotniakiem u kobiet w ciąży, gdyż może prowadzić do zarażenia płodu. Jeśli kobieta przechorowała wcześniej toksoplazmozę, to wytworzone w odpowiedzi na infekcje przeciwciała chronią w pewnym stopniu płód przed zarażeniem. Zakażenie płodu niesie ze sobą bardzo poważne skutki, może być przyczyną szeregu ciężkich wad wrodzonych.

Diagnostyka toksoplazmozy

Kobiety planujące zajść w ciążę powinny wykonać badania serologiczne w kierunku tokso-plazmozy. Podstawowe są testy: immunoenzymatyczny (ELISA) wykry-wający swoiste przeciwciała w klasie IgG, IgM, IgA, immufluorescencji pośredniej (IFA), aglutynacji immuno-absorpcyjnej (ISAGA).

Badanie powinno zostać wykonane na nie mniej niż 4-6 tygodni przed zajściem w ciążę. Kobiety, u których w badaniach nie wykryto przebytego zakażenia pierwotniakiem (brak przeciwciał ochronnych), powinny być kontrolowane przez cały czas trwania ciąży.

Serokonwersja odczynu ujemnego w dodatni, wykrycie przeciwciał klasy IgM oraz/lub IgA, narastanie miana przeciwciał lub bardzo wysokie stężenie swoistych przeciwciał klasy IgG świadczą o aktywnym procesie chorobowym.

Diagnostyka toksoplazmozy u płodu obejmuje między innymi badania: ultrasonograficzne, stężenia swoistych przeciwciał pobranych z krwi pępowinowej płodu, płynu owodniowego na obecność pierwotniaka.

Obecnie najbardziej czułym badaniem wykrywającym zakażenie płodu jest wykrycie DNA toksplazmozy w wodach płodowych za pomocą łańcuchowej reakcji polimerazowej (PCR).

Profilaktyka oraz leczenie

Należy objąć szczególną ochroną kobiety ciężarne lub planujące zajść w ciążę. Powinny one unikać spożywania mięsnych potraw surowych oraz półsurowych, unikać kontaktów z kotami oraz przestrzegać higieny (np. prace w ogrodzie wykonywać w rękawiczkach, sporządzając posiłki mięsne zakładać rękawice, myć warzywa przed spożyciem).

Koty powinny być karmione odpowiednią karmą, pojemniki z odchodami regularnie czyszczone, właściciele kotów powinni przestrzegać, aby koty przebywały w mieszkaniach, miejsca zabaw dzieci (np. piaskownice) muszą być chronione przed kocimi odchodami.

Jak już wspomniano, kobiety planujące ciążę, powinny wykonać badanie serologiczne w kierunku Toxoplasma gondii.

Należy pamiętać o tym, że po zakażeniu pierwotnym obowiązuje przynajmniej 3-miesięczny okres, w którym kobieta nie powinna zachodzić w ciążę.

Lekami stosowanymi w zwalczaniu pierwotniaka są między innymi antybiotyki makrolidowe – spiramycyna, roksotromycyna. Leki te można stosować u kobiet w czasie ciąży w celu zapobiegania zakażeniom płodu.

Lekiem zalecanym w leczeniu toksoplazmozy (nie zalecanym w ciąży – działa teratogennie) jest pirymetamina. Stosować można preparaty złożone, zawierające pirymetaminę i sulfadoksynę. Ze względu na supresyjne działanie leku na szpik kostny wskazane jest podawanie go z jednoczesną suplementacją kwasem folinowym.

Choroba kociego pazura

Jeszcze do niedawna przyjmowano, że przyczyną tej odzwierzęcej choroby są zarazki z grupy Chlamydia. W 1983 roku stwierdzono jednak, że u podstaw tej choroby leży zakażenie bakteryjne spowodowane przez Gram-ujemną laseczkę Rochalimaea henseale.

Do zakażenia dochodzi w wyniku podrapania lub ugryzienia przez kota lub psa.

Warto zaznaczyć, że 90% przypadków choroby kociego pazura (limphoreticulosis benigna) spowodowanych jest uszkodzeniem skóry przez kota, bardzo rzadko przyczyną jest pies. Zwierzęta są bezobjawowymi nosicielami. Choroba występuje najczęściej u dzieci (są one często narażone na kontakt ze zwierzętami). Zakażenie Rochalimaea henseale nie przenosi się na drugiego człowieka.

Przebieg kliniczny

Jest charakterystyczny: w miejscu uszkodzonej skóry pojawia się (po okresie wylęgania trwającym nawet do 6 tygodni) tzw. zmiana pierwotna, wyglądająca jak grudka. Zmiana ta szybko przybiera postać pęcherzyka. Po okresie około jednego do dwóch tygodni ulegają powiększeniu węzły chłonne umiejscowione najbliżej powstałej zmiany pierwotnej. Węzły mogą w około 1/3 przypadków ulec zropieniu. Czasami niezbędna jest interwencja chirurgiczna (np. nacięcie węzła chłonnego).

Rokowanie

Przebieg choroby jest łagodny. Objawy chorobowe są średnio nasilone (np. nudności, potliwość, bóle mięśniowe). Może wystąpić gorączka, nawet powyżej 39°C. Powikłania choroby są bardzo rzadkie (m.in. zapalenie mózgu, rumień guzowaty, zapalenie płuc).

Leczenie

Stwierdzono, że bakterie Rochalimaea henseale są wrażliwe na antybiotyki z grupy cefalosporyn (np. cefoperazon, cefazedon) oraz na leki z grupy chinolonów (np. ciprofloxacin). Często choroba nie wymaga leczenia.

Toksokaroza – zespół larwy wędrującej trzewnej

Toksokaroza (toxocarosis) jest chorobą wywoływaną przez postacie larwalne glist – psiej oraz kociej (Toxocara canis, Toxocara leonina). Dojrzałe psie i kocie glisty bytujące w jelitach zwierząt wytwarzają jaja, które wydalane są do środowiska zewnętrznego wraz z odchodami. W optymalnych warunkach (odpowiednia temperatura 27°C oraz wilgotność) w ciągu około 2-3 tygodni jaja stają się inwazyjne. Zarażają się nimi najczęściej dzieci, bawiąc się ze zwierzętami bądź przebywając w środowisku skażonym jajami. Przeprowadzone w Polsce badania wykazały, że w 10% do 50% zbadanej ziemi stwierdzono obecność jaj toksokar (plaża, podwórko, park oraz piaskownica).

Człowiek zaraża się drogą pokarmową, jest to choroba brudnych rąk.

Połknięte przez człowieka jaja glisty psiej albo kociej nie przechodzą pełnego cyklu rozwojowego. Wykluwając się z jajeczek, przenikają przez ściany jelita cienkiego i drogą krwionośną osadzają się w różnych narządach. Larwy cechuje duża żywotność – pozostają żywe w organizmie nawet do dwóch lat.

Postacie kliniczne toksokarozy

Wyróżniamy 3 postacie choroby: uogólnioną, lokalną, np. oczną, i utajoną.

Objawy chorobowe

W większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo. Kiedy doszło do intensywnej inwazji larw, u dziecka może wystąpić wysoka temperatura ciała (powyżej 39°C) oraz m.in.: osłabienie, senność, nudności. Bardzo niebezpieczna jest postać zlokalizowana, np. oczna toksokarozy, której nie towarzyszą objawy ogólne. Dopiero w kilka miesięcy od zarażenia może wystąpić pogorszenie widzenia, a w badaniu okulistycznym stwierdza się zmiany w narządzie wzroku.

Rozpoznawanie toksokarozy

W przypadku postaci utajonych może być bardzo trudne. Powiększenie wątroby w badaniu klinicznym, leukocytoza ze znaczną eozynofilią i hipergammaglobulinemią (w badaniach laboratoryjnych) oraz dodatni wywiad epidemiologiczny (np. kontakt z młodymi psami oraz kotami) pozwalają podejrzewać toksokarozę.

Potwierdzenie zachorowania przeprowadza się, wykonując testy immunoenzymatyczne metodą ELISA. W testach tych określa się stężenie swoistych przeciwciał IgG, IgM. Niekiedy konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej (np. mózgu, wątroby) celem zlokalizowania larw.

Leczenie

W leczeniu toksokarozy stosuje się diethylkarbamazynę oraz imidazole (tiabendazol, albendazol). W niektórych przypadkach leczenie przeciwpasożytnicze uzupełnia się podawaniem kortykosterydów w celu zlikwidowania nadmiernych odczynów zapalnych.

Profilaktyka

Nieocenione znaczenie w zwalczaniu toksokarozy mają działania profilaktyczne polegające na okresowym odrobaczaniu psów i kotów oraz ograniczaniu kontaktów dzieci ze szczeniętami i sukami karmiącymi. Istotne jest zabezpieczanie miejsc zabaw dzieci przed zanieczyszczeniem psim i kocim kałem oraz przestrzeganie podstawowych zasad higieny – mycia rąk oraz pożywienia, które mogą być skażone jajami toksokar.

Tasiemczyca spowodowana psim tasiemcem

W wyjątkowych wypadkach człowiek, a szczególnie dzieci mogą zarazić się tasiemcem psim (Dipylidium caninum). W przewodzie pokarmowym człowieka może się rozwinąć postać dorosła tasiemca. Dochodzi do tego w wyniku przypadkowego połknięcia pchły (żywiciela pośredniego, zarażonego jajami tasiemca) przez dziecko. Zarażenie tasiemcem przebiega w większości przypadków bezobjawowo. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się eozynofilię we krwi obwodowej. Rozpoznawanie stawiane jest na podstawie badania parazytologicznego kału.

Leczenie zakażenia tasiemcem psim polega na stosowaniu niklozamidu.

W zapobieganiu chorobie zasadniczą rolę odgrywa profilaktyka – okresowe, regularne odrobaczanie psów.

Podsumowanie

Pamiętajmy o tym, że żyjemy w środowisku, w którym ważnym elementem są zwierzęta domowe, takie jak kot i pies. To nasi ulubieńcy i przyjaciele, ale przykłady wybranych przez nas odzwierzęcych chorób pasożytniczych świadczą, że zwierzęta mogą stanowić też pewne zagrożenie. Należy pamiętać, że np. u dziecka, które uległo wewnątrz-macicznemu zakażeniu Toxoplasma gondii objawy chorobowe tokso-plazmozy wrodzonej mogą się rozwinąć dopiero po kilku latach od urodzenia.

Pamiętajmy też, że szczenięta od suk zarażonych Toxocara canis są prawie w 100% zarażone robakami i wydalają do środowiska olbrzymie ilości jaj glist. Walka z pasożytami powinna się odbywać w sposób planowy. Należy pouczać rodziców, że zwierzęta powinny się znajdować pod kontrolą lekarzy weterynarii oraz uświadamiać im zagrożenia i konieczność zapobiegania licznym odzwierzęcym chorobom, których źródłem mogą być pies, kot i inne zwierzęta.

Autor:
Lek. wet. Piotr Derentowicz, Instytut Matki i Dziecka

Najpopularniejsze artykuły