SZ nr 34–42/2015z 7 maja 2015 r.
PORTRETY SZPITALI – MAPY MOŻLIWOŚCI
Szpitale bez kompleksów
Projekt „PORTRETY SZPITALI – MAPY MOŻLIWOŚCI, czyli monitorowanie jakości usług publicznych i benchmarking z zakresu nadzoru nad funkcjonowaniem szpitali, dla których organem założycielskim jest jednostka samorządu terytorialnego” realizowany przez Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Polskie Centrum Edukacji i Analiz „ORDO” sp. z o.o., Związek Powiatów Polskich oraz HPI – Health Policy Institute i nadzorowany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, jest wielofunkcyjnym narzędziem o charakterze diagnostyczno-rekomendacyjnym i benchmarkingowym oceniającym szpitale.
Przedsięwzięcie skierowane jest do dyrektorów oraz podmiotów tworzących szpitale i jest pierwszym w Polsce podjętym na tak dużą skalę działaniem, które nie koncentruje się tylko na aspekcie analizy finansowej. Udział w badaniu był anonimowy i umożliwiał systematyczną i obiektywną identyfikację oraz ocenę zjawisk zachodzących w kluczowych obszarach funkcjonowania szpitali. Analiza benchmarkingowa określa szpital w różnych przekrojach porównawczych w celu ustalenia najbardziej i najmniej efektywnych obszarów jego funkcjonowania. Zainteresowane podmioty w łatwy i kompleksowy sposób mogły zweryfikować swoją placówkę medyczną na tle innych, korzystając z wiedzy ekspertów, praktyków, naukowców oraz samorządowców, którzy przefiltrowali szpital przez określenie wskaźników i benchmarków. Benchmarking pozwala określić, w jakim stopniu wyniki osiągane przez szpital odbiegają od wyników innych placówek medycznych. To z kolei skłania do wyszukania najbardziej optymalnego sposobu zarządzania – każdego menadżera podmiotu leczniczego powinno interesować, ile w innych placówkach wydaje się, np. na energię, transport, jakie są koszty pracy, długość hospitalizacji etc.
Benchmarking jest użytecznym narzędziem. Uczy przez wzajemne doświadczenie, pozwalając by z błędów własnych i innych wyciągać pozytywne wnioski. Projekt otrzymał wiele pozytywnych rekomendacji, m.in. ze strony sekretarza stanu Ministerstwa Zdrowia Sławomira Neumanna: Uwzględniając wartości merytoryczne uważam projekt za zasadny. Wyrażam uznanie dla działań, które Państwo realizują na rzecz usprawniania systemu ochrony zdrowia na szczeblu samorządowym. Z uwagi na możliwe korzyści, projekt wydaje się odpowiednim narzędziem analitycznym zarówno dla szpitali, jak i podmiotów tworzących.
Projekt poparło również 13 urzędów marszałkowskich oraz 15 konwentów starostów z całej Polski. Benchmarking realizowany w ramach projektu w 2013 r. objął swoim zasięgiem szpitale z całej Polski. Zgodnie z założeniami przedsięwzięcia placówki medyczne biorące udział w badaniu otrzymały klasę jakości i rentowności, np. klasa szpitala = B3, przypisaną w oparciu o przyjętą metodologię benchmarkingową. Szpitale sklasyfikowane zostały do jednej z pięciu grup klasy jakości oraz do jednej z sześciu grup klasy rentowności. Wyniki badań wskazują, że tylko 4 ze 132 szpitali uzyskały klasę jakości mieszczącą się w pierwszej, najwyższej klasie A. Zadowalający jest fakt, iż 68 badanych szpitali uzyskało wynik dobry, kwalifikując się do klasy B. Średnią klasę jakości C uzyskało 56 placówek, a 4 słabą klasę jakości D. Żadna z badanych placówek nie zakwalifikowała się do najniższej klasy E. Badanie objęło swoim zasięgiem sklasyfikowanie szpitali pod względem ich rentowności. Uzyskano interesujące dane, z których wynika, iż tylko 2 szpitale uzyskały najwyższy, bardzo dobry wskaźnik rentowności, natomiast 5 placówek zostało sklasyfikowanych z wynikiem dobrym. W III klasie wskazującej na zadowalający stopień rentowności znalazło się 25 szpitali. Wynik niezadowalający i klasę IV otrzymały 34 placówki, natomiast 7 szpitali zakończyło badanie z wynikiem słabym i V klasą rentowności. Niepokojące jest, iż 59 polskich szpitali znalazło się w najgorszej, VI klasie rentowności z bardzo słabym wynikiem. Wskaźniki jakościowe analizowane były w dwóch wersjach: dla wszystkich badanych szpitali oraz dla grupy szpitali, którym wyliczono wskaźniki ekonomiczne.
SZCZEGÓŁOWA CHARAKTERYSTYKA BADANYCH OBSZARÓW
Obszar I – SPRAWNOŚĆ ORGANIZACYJNA
I FUNKCJONALNA
Badanie dotyczące sprawności organizacyjnej i funkcjonalnej miało na celu zweryfikowanie obszarów szczegółowych wskazanych jako: struktura organizacyjna szpitali, zarządzanie procesami, komunikację wewnętrzną i zarządzanie relacjami zewnętrznymi. Z danych wynika, że w ramach kryterium głównego – „Struktura organizacyjna” – najwyższe ratingi (A i B) uzyskało 67 szpitali, co stanowi 50 proc. badanej populacji, a najniższe (D i E) – 18 szpital (14 proc.). W kryterium „Zarządzanie procesami” ratingi A i B uzyskało 108 szpitali (82 proc.), natomiast najsłabsze ratingi D i E uzyskało 5 szpitali (4 proc.). „Badanie komunikacji wewnętrznej” wskazuje na znacznie niższe tendencje, ponieważ ratingi A i B uzyskało 58 szpitali, co stanowi 44 proc. wszystkich badanych jednostek, z kolei najniższe ratingi D i E uzyskało 21 szpitali (16 proc.). Ostatnim z głównych ratingów jest „Zarządzanie relacjami zewnętrznymi”. Tu najwyższe ratingi (A i B) uzyskało 86 szpitali (65 proc.) a najniższe (D i E) – 21 placówek (16 proc.).
Obszar II – PLANOWANIE STRATEGICZNE
I OPERACYJNE
W tym obszarze pełne badanie zrealizowały 132 szpitale; 4 z nich uzyskały najwyższy rating A w tym obszarze, a 9 rating najniższy – E. Oznacza to, że tylko 3 proc. z badanych szpitali realizuje proces zarządzania strategicznego i operacyjnego na bardzo wysokim poziomie. Analizując ten obszar należy zauważyć, iż najsłabszym elementem tego obszaru były: kryterium główne „II. Planowanie operacyjne” – 26 szpitali (15 proc.) ze wszystkich biorących udział w badaniu uzyskało rating D i E, równie słabo wypadło kryterium „III. Kompetencje w procesie zarządzania strategicznego i operacyjnego” – 41 szpitali (31 proc.) uzyskało rating D i E. Szpitale powinny zwrócić szczególną uwagę na te zakresy i podjąć działania podnoszące sprawność w tym zakresie.
Obszar III – ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI
Badanie dotyczące zarządzania zasobami ludzkimi w pełni zrealizowały 132 szpitale. W obszarze tym sformułowano 4 kryteria szczegółowe, w obrębie których dokonano oceny poziomu jakości zarządzania szpitalem: „Strategiczne aspekty ZZL”, „Procesy ZZL”, „Metody i narzędzia ZZL”, „Podmioty ZZL”. Z danych wynika, że w ramach kryterium „Strategiczne aspekty ZZL” najwyższe ratingi (A i B) uzyskało zaledwie 13 szpitali, co stanowi 10 proc. badanej populacji, a najniższe (D i E) – 44 szpitale (34 proc.).
W kryterium „Procesy ZZL” ratingi A i B uzyskały 92 szpitale (70 proc.), natomiast najsłabsze ratingi D i E uzyskało 9 szpitali (7 proc.).
Obszar IV – RESTRUKTURYZACJA
I REORGANIZACJA SZPITALA
Wśród 132 szpitali, które wypełniły kompletną ankietę, w obszarze IV – 27 szpitali uzyskało rating A, natomiast 21 szpitali uzyskało najniższą ocenę E, co stanowi odpowiednio 27 i 16 proc. Najwyższe oceny w obszarze uzyskały szpitale w IV kryterium głównym, czyli „Efekty restrukturyzacji/reorganizacji” – 60 spośród badanych szpitali (tj. 45 proc.) otrzymało rating A. Pozytywnie należy ocenić fakt, że zaledwie 5 proc. badanych szpitali uzyskało rating E w poszczególnych kryteriach głównych, poza kryterium „II. Przygotowanie procesu restrukturyzacji/reorganizacji”, tutaj 10 proc. szpitali uzyskało najniższy rating E. Można sformułować wniosek, że restrukturyzacja w szpitalach koncentruje swoją uwagę wokół wyniku finansowego i restrukturyzacji zatrudnienia.
Obszar V – FINANSE, CONTROLLING, BUDŻETOWANIE
Udział w ankiecie wzięły w tym obszarze 132 szpitale, jednak część jednostek nie wprowadziła do systemu w pełni danych finansowych, co mogło w pewnym stopniu wpłynąć na otrzymane wyniki. Żaden ze szpitali biorących udział w badaniu nie otrzymał najwyższego ratingu (A), a najniższy rating (E) otrzymało 10 jednostek. Najsłabszym elementem tego obszaru było kryterium „II. Zarządzanie majątkiem trwałym”, gdzie przeciętna liczba punktów w całej próbie oscylowała w okolicach 1/3 maksimum. Najlepiej wypadło badanie w kryterium „I. Zarządzanie majątkiem obrotowym i płynnością finansową”, w ramach którego przeciętnie osiągnięto prawie 60 proc. maksymalnej liczby punktów oraz maksymalny rating otrzymało 9 szpitali, natomiast najniższy tylko 3.
Obszar VI – FARMAKOEKONOMIKA
Udział w ankiecie wzięły w zakresie obszaru VI – 132 szpitale. Aż 6 jednostek w badaniu otrzymało najwyższy możliwy do uzyskania rating A, a najniższy rating (E) otrzymał tylko 1 szpital. Najsłabszym elementem tego obszaru było kryterium „III. Zarządzanie bezpieczeństwem farmakoterapii”, gdzie przeciętna liczba punktów w całej próbie oscylowała w okolicach 2/3 maksimum. Najlepiej wypadło badanie w kryterium „II. Zarządzanie kosztami leków”, w ramach którego przeciętnie osiągnięto prawie 3/4 maksymalnej liczby punktów (73 proc.) oraz maksymalny rating otrzymały 23 szpitale, natomiast najniższy tylko 1.
Obszar VII – ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ
Badanie dotyczące zarządzania jakością w pełni zrealizowały 132 szpitale. W obszarze tym sformułowano 4 kryteria szczegółowe, w obrębie których dokonano oceny poziomu jakości zarządzania szpitalem: zewnętrzne certyfikaty jakości posiadane przez szpital, zarządzanie procesami głównymi (medycznymi) oraz pomocniczymi, orientacja na pacjenta, programy zapewnienia i doskonalenia jakości. Z danych wynika, że w ramach kryterium, zewnętrzne certyfikaty jakości posiadane przez szpital, najwyższe ratingi (A i B ) uzyskało 59 szpitali, co stanowił 45 proc. badanej populacji, a najniższe (D i E) – 73 szpitale (55 proc.). W kryterium „Zarządzanie procesami głównymi (medycznymi) oraz pomocniczymi” ratingi A i B uzyskało 78 szpitali (59 proc.), natomiast najsłabsze ratingi D i E uzyskało 14 szpitali (11 proc.). „Badanie orientacji na pacjenta” wskazuje na kolejne tendencje, ponieważ ratingi A i B uzyskały 104 szpitale, co stanowi 79 proc. wszystkich badanych jednostek, z kolei najniższe ratingi D i E uzyskał tylko 1 szpital (1 proc.). Ostatnim z głównych ratingów jest istnienie programów zapewnienia i doskonalenia jakości. Tu najwyższe ratingi A i B uzyskało zaledwie 10 szpitali (8 proc.) a najniższe (D i E) – 74 placówki (56 proc.).
OBSZAR VIII – PRZESTRZEGANIE PRAWA
W obszarze tym – spośród 132 szpitali, które wypełniły kompletną ankietę – rating A uzyskało 30 szpitali. Na podkreślenie zasługuje fakt, że żaden ze szpitali nie otrzymał najniższej oceny E, a tylko 1 szpital uzyskał rating D. Wyniki te potwierdzają, że w zakresie przestrzegania prawa szpitale dokładają należytej staranności, aby ich działalność była zgodna z obowiązującym prawem. Aktualizują swoje dokumenty zgodnie ze zmieniającymi się przepisami prawa.
OBSZAR IX – KONTROLE
W tym obszarze 22 szpitale uzyskały najwyższy rating A, a dwa szpitale rating E. Generalnie 106 szpitali uzyskało ratingi A i B, co stanowi 80 proc. badanych szpitali i fakt ten należy ocenić pozytywnie. Analizując obszar w przekroju kryteriów głównych należy zauważyć, iż w I kryterium głównym – „Kontrole interwencyjne” szpitale uzyskały najlepsze oceny, bo aż 73 jednostki uzyskały rating A, a tylko 1 rating E – to szpital z województwa dolnośląskiego. Cztery szpitale uzyskały rating E w III kryterium głównym, tj. „Wykonanie zaleceń pokontrolnych”. Były to 3 szpitale dolnośląskie i 1 szpital województwa śląskiego.
OBSZAR X – ZARZĄDZANIE INFRASTRUKTURĄ
W obszarze tym tylko 2 spośród 132 szpitali, które wypełniły kompletną ankietę, uzyskały rating A, a 13 szpitali rating E. W dwóch kryteriach głównych obserwujemy podobną sytuację, tj. II kryterium „Szczegółowe zarządzanie sprzętem i aparaturą med.” 3 szpitale uzyskały rating A i IV kryterium „Postępowanie związane ze zdarzeniami niepożądanymi w infrastrukturze” – 2 szpitale uzyskały rating A. Trochę lepszą sytuację obserwuje się w kryteriach szczegółowych I, czyli „Zarządzanie infrastrukturą obiektów” i III, czyli „Zarządzanie sieciami i instalacjami”. W obu przypadkach po 18 szpitali uzyskało rating A.
Obszar XI – ZAKAŻENIA SZPITALNE
I BEZPIECZEŃSTWO PACJENTÓW
Najsłabszym elementem tego obszaru było kryterium „II. Monitoring i ocena epidemiologiczna zakażeń szpitalnych”, gdzie przeciętna liczba punktów w całej próbie oscylowała w okolicach 60 proc. maksimum. W badaniu tylko 8 jednostek otrzymało najwyższy rating (A), natomiast 1 szpital uzyskał rating najniższy (E), a prawie najniższy (D) – 12 szpitali. Najlepiej wypadło badanie w kryterium „III. Kontrola wewnętrzna działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń szpitalnych”, w ramach którego przeciętnie osiągnięto prawie maksymalną liczbę punktów (92 proc.) oraz maksymalny rating otrzymało 95 szpitali, natomiast reszta szpitali (poza jednym E) osiągnęła rating B.
OBSZAR XIII – E-ZDROWIE
I INFORMATYZACJA SZPITALA
W tym obszarze udział w ankiecie wzięły 132 szpitale. Żadna z jednostek nie otrzymała najwyższego możliwego do uzyskania ratingu A, jednocześnie nie zanotowano również najniższego ratingu E. Praktycznie wszystkie szpitale zostały ocenione jako przeciętne (rating C) w zakresie wykorzystania narzędzi informatycznych – 104 jednostki. Najsłabszym elementem tego obszaru było kryterium „III. Usługi IT”, gdzie przeciętna liczba punktów w całej próbie oscylowała w okolicach 40 proc. maksimum. W badaniu tylko 4 jednostki otrzymało wysoki rating (B), natomiast aż 70 szpitali uzyskało niski rating (D), nie zanotowano ratingów A i E.
Każdy szpital otrzymuje raport ze swojej działalności, w którym w oparciu o benchmarking wykazana jest jego pozycja oraz rekomendacje do dalszego działania. Raporty prezentowane są także podmiotom tworzącym, dla których przygotowywane są odrębne zbiorcze raporty syntetyzujące informacje wynikające z badania o podległych im podmiotach leczniczych. Wszystkie szpitale mogą liczyć na pomoc ekspercką oraz na możliwość skorzystania z szerokiego pakietu szkoleniowego. Najlepsze placówki są wyróżniane i otrzymują nagrody podczas organizowanej co roku Gali. W 2014 r. projekt wkroczył w ostatni etap ankietyzowania i analizowania wszystkich samorządowych szpitali, za pośrednictwem Platformy IT, dostępnej pod adresem www.portretyszpitali.pl. Serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w kolejnych badaniach oraz do zapoznania się z pełnymi dotychczas zgromadzonymi danymi.
Narzędzie „Portrety szpitali – mapy możliwości” jest zobiektywizowanym systemem oceny pracy szpitala, przez porównanie w okresach rocznych uzyskanych efektów w poszczególnych obszarach funkcjonowania szpitala – narzędzie pozwala nie tylko na ocenę dokonań szpitala w zakresie zapewnienia prawidłowego gospodarowania zasobami i dążenia do lepszej jakości usług, ale pozwala także na prowadzenie porównań otrzymanych przez szpital wyników z wynikami innych podmiotów leczniczych, np. o podobnej wielkości i profilu działalności.
Dr hab. Maria Węgrzyn, kierownik zespołu eksperckiego,
Katedra Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wzrostowi wydatków na zdrowie nie towarzyszy wzrost zadowolenia z systemu zabezpieczenia zdrowotnego. Opieka szpitalna jest najbardziej widocznym składnikiem wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną, ze szpitalem pozostającym w centrum zmieniającej się ekonomii zdrowia. Wobec ograniczonych zasobów, szczególnie finansowych, będących w dyspozycji szpitali, których organem założycielskim są JST, kluczowego znaczenia nabiera problem ich efektywnego funkcjonowania. Chcemy, by szpitale bez kompleksów miały odpowiednie wsparcie. Wierzę, że dyrektorzy i właściciele mają wiedzę i będą mogli ją spokojnie wzmocnić, czerpiąc jak najwięcej z projektu „Portrety szpitali – mapy możliwości”.
Dariusz Wasilewski, kierownik projektu,
prezes Instytutu Wiedza i Zdrowie