Choroby owłosionej skóry głowy

Magdalena Ciupińska, Leszek Kalbarczyk

W zależności od etiologii mogą to być choroby wywołane czynnikami zakaźnymi, jak wirusy, bakterie, grzyby czy pasożyty, lub czynnikami związanymi z zaburzeniami wydzielania łoju, rogowaceniem oraz nowotworami.


Fot. Thinkstock

Choroby bakteryjne

Najczęstszym czynnikiem etiologicznym są gronkowce, paciorkowce i bakterie Gram (-).

Gronkowcowe zapalenie mieszka włosowego rozpoczyna się od jego ujścia, może także zajmować cały mieszek lub jego otoczenie. Wykwity mogą być pojedyncze lub liczne, niekiedy dochodzi do wytworzenia odczynu węzłowego.

Zmiany zazwyczaj szybko ustępują. Jeśli mają przewlekły przebieg, dotyczą także owłosionej skóry twarzy, mówimy o figówce; obserwuje się wykwity grudkowe, krostkowe, rozmiękające guzy ropne, niekiedy dochodzi do bliznowacenia.

Jeżeli ropne zapalenie mieszka włosowego obejmuje otaczające tkanki i dochodzi do wytworzenia czopa martwiczego, mówimy o czyraku.

Liczne czyraki w różnym okresie rozwoju noszą nazwę czyraczności. Czyraki w okresie tworzenia są bolesne. Ustępują pozostawiając zagłębioną bliznę. Powikłaniem czyraków umiejscowionych w okolicach skroni, oczodołu, nad wargą górną może być zajęcie opon mózgowo-rdzeniowych. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu czyraków i czyraczności są: cukrzyca, mocznica, niedobory immunologiczne, niedożywienie oraz zaniedbania higieniczne.

Zakażeniem bakteryjnym występującym na skórze twarzy, a także skóry owłosionej głowy jest róża, wywoływana przez paciorkowce. Jest to stan zapalny skóry i tkanki podskórnej z towarzyszącymi objawami ogólnymi, wysoką gorączką, dreszczami.

W leczeniu zmian bakteryjnych, np. w zapaleniu mieszków włosowych, zaleca się miejscowo antybiotyki w postaci aerozoli. W figówce konieczne jest leczenie miejscowe i ogólne antybiotykami, zgodnie z wynikiem antybiogramu oraz podawanie witaminy B i C.

W czyrakach zaleca się leki przeciwzapalne, nacięcie chirurgiczne, a w razie zmian licznych lub umiejscowionych na twarzy – antybiotyki ogólnie.

Róża jest wskazaniem do leczenia ogólnego antybiotykami oraz lekami z grupy niesterydowych przeciwzapalnych.

Kiła jest układową chorobą zakaźną wywołaną przez krętek blady. Do zakażenia dochodzi najczęściej w czasie kontaktów płciowych. Choroba ma wieloletni przebieg i zajmuje skórę oraz narządy wewnętrzne.

W przebiegu kiły nabytej drugiego okresu występują osutki nawrotowe na tułowiu i kończynach, w fałdach nosowo-policzkowych i na pograniczu owłosionej skóry głowy (corona Veneris) oraz w owłosionej skórze. Obecne są plamy i grudki oraz krostki.

Wykwity mogą przypominać łuszczycę, liszaj płaski, liszajec, niesztowice.

Osutka ta nie wywołuje objawów podmiotowych i w większości przypadków ustępuje bez śladu z przebarwieniem lub niewielkim zanikiem.

Po ok. 4 miesiącach od zakażenia kiłowego dochodzi do wyłysienia kiłowego. Wypadanie włosów może przybierać postać rozlanego lub plamistego. Wyłysienie rozlane jest niecharakterystyczne, pojawia się wcześniej i polega na ścienieniu i przerzedzeniu włosów na szczycie głowy. Wyłysienie plamiste dotyczy głównie okolicy skroniowej i potylicznej. Widoczne są drobne ogniska przerzedzenia włosów, przypominające „futro wyjedzone przez mole”. Jest to wyraźnie widoczne przy włosach krótko przystrzyżonych. Po kilku miesiącach, nawet bez leczenia, włosy odrastają. Leczenie kiły prowadzone jest przez poradnie skórno-wenerologiczne.

Choroby wirusowe

Przykładem są dwie jednostki wywołane przez ten sam wirus – Herpes varicella zoster – czyli ospa wietrzna i półpasiec.

Zakażenie pierwotne wywołuje ospę wietrzną. Wirus przedostaje się do zwojów nerwów czuciowych gospodarza i pozostaje w stanie utajenia. Uczynnienie wirusa objawia się klinicznie w postaci półpaśca.

Ospa wietrzna to ostra choroba zakaźna, głównie wieku dziecięcego. Charakteryzuje się wysypką pęcherzykowo-krostkową na skórze i błonach śluzowych oraz niezbyt nasilonymi objawami ogólnymi (bólami głowy i mięśni, zwyżką temperatury).

Typowym umiejscowieniem jest twarz, owłosiona skóra głowy, tułów i kończyny oraz śluzówki podniebienia twardego i policzków.

Początkowo zmiany są rumieniowo-grudkowe i często towarzyszy im świąd. W ich obrębie tworzą się drobne pęcherzyki wypełnione przejrzystym płynem. Po ok. 2–3 dniach treść pęcherzyków mętnieje i powstają krosty zasychające w strupy. Łącznie ewolucja trwa ok. 6 dni, lecz u osób z obniżoną odpornością może być dłuższa.

Przebieg ospy wietrznej jest przeważnie lekki i po 7–10 dniach zmiany się goją, pozostawiając trwałą odporność. U osób dorosłych przebieg ospy jest dłuższy, z bardziej nasilonymi objawami ogólnymi. Niekiedy może dojść do wtórnego zakażenia wykwitów.

Leczenie nie powikłanej ospy wietrznej jest wyłącznie objawowe i polega na łagodzeniu świądu, a także zapobieganiu nadkażeniom bakteryjnym. Zaleca się np. pastę cynkową z anestezyną i aerozole z antybiotykami. Powikłanie bakteryjne może stanowić wskazanie do zastosowania antybiotyków ogólnie. W cięższych przypadkach – zwłaszcza u dorosłych i osób z obniżoną odpornością, zaleca się acyklowir. Jeśli dojdzie do zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych, konieczna jest hospitalizacja.

Półpasiec jest chorobą zakaźną, występującą głównie u osób powyżej 40. r. ż. U dzieci zdarza się bardzo rzadko. Choroba rozpoczyna się zwykle bólem, pieczeniem lub mrowieniem w niewielkim obszarze skóry unerwionym przez zajęty zwój. Zwiastunem może być też złe samopoczucie, gorączka i ból głowy. Po upływie 1–4 dni pojawiają się surowicze pęcherzyki o trwałej pokrywie, zgrupowane lub rozsiane na podłożu rumieniowym na obszarze danego dermatomu. Zwykle wykwity nie przekraczają linii środkowej ciała; mają układ jednostronny.

Częstą lokalizacją półpaśca jest obszar unerwienia pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego. Wykwity obejmują wówczas okolicę czołową, nadczołową i powiekę oraz owłosioną skórę głowy.

W części przypadków po ustąpieniu zmian skórnych mogą się utrzymywać dolegliwości bólowe, np. u osób starszych.

Podstawowym lekiem przeciwwirusowym stosowanym doustnie jest acyklowir lub nowsza pochodna walacyklowir; gdyż miejscowe leczenie przeciwwirusowe jest mało skuteczne.

W celu opanowania dolegliwości bólowych stosuje się małe dawki sterydów, środki przeciwbólowe, Amizepin oraz witaminy z grupy B, a także akupunkturę. Na zmiany zaleca się aerozole i płyny odkażające z dodatkiem antybiotyków.

Grzybice

Na wystąpienie zmian grzybiczych w obrębie skóry głowy mają wpływ przede wszystkim warunki miejscowe, a zwłaszcza wilgotność i skład lipidów powierzchniowych. Grzybice skóry owłosionej można podzielić pod względem etiologicznym grzybów pochodzenia ludzkiego lub odzwierzęcego.

Grzybica strzygąca wywołana jest przez grzyb z rodzaju Trichophyton i charakteryzuje się występowaniem licznych ognisk złuszczających z jakby nierówno przystrzyżonymi włosami. Stąd jej nazwa. Choroba nie powoduje bliznowacenia ani trwałego wyłysienia.

Grzybica drobnozarodnikowa wywołana jest przez grzyb z rodzaju Microsporum. Obserwuje się ogniska zapalne z charakterystycznie, równo (na wysokości kilku mm ponad skórą) ułamanymi włosami. W okresie dojrzewania może dojść do samowyleczenia.

Grzybica woszczynowa cechuje się wytwarzaniem tzw. tarczek woszczynowych, czyli żółtych strupów wielkości od kilku mm do 1–2 cm.

Strupy te są koloniami grzyba. W przebiegu grzybicy woszczynowej wskutek ucisku tarczek obserwuje się bliznowacenie i wyłysienie.

Istnieją również nietypowe odmiany beztarczkowe, przypominające zmiany łuszczycowe lub łupież.

Powierzchowne grzybice owłosionej skóry głowy dotyczą głównie dzieci.Wyjątkiem jest grzybica woszczynowa, jednak ta w Polsce występuje rzadko. Zakażeniem, które może wystąpić u dorosłych i u dzieci, jest odmiana grzybicy z odczynem zapalnym, wywołana przez grzyby odzwierzęce. Widoczne są guzowate nacieki z treścią ropną w ujściach mieszków włosowych.

U dzieci choroba obejmuje tylko skórę owłosioną głowy, u dorosłych zajmuje również brodę.

Zmiany przeważnie ustępują bez bliznowacenia i trwałego wyłysienia. Wieloogniskowa grzybica owłosionej skóry głowy jest wskazaniem do terapii ogólnej doustnymi lekami przeciwgrzybiczymi. W grzybicy odzwierzęcej można ograniczyć się do leczenia miejscowego.

Choroby pasożytnicze

Najczęstszymi schorzeniami pasożytniczymi skóry są: wszawica, świerzb oraz larwa wędrująca, jednak umiejscowienie dwóch ostatnich na skórze głowy jest wyjątkowe.

U osób wyniszczonych, z chorobą nowotworową, z zaburzeniami immunologicznymi (HIV +), zmiany skórne w przebiegu świerzbu mogą dotyczyć także twarzy i owłosionej skóry głowy. Jest to tzw. świerzb norweski.

Czynnikiem etiologicznym wszawicy głowowej jest wesz głowowa długości ok. 2–3,5 mm, koloru szarego. Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu z osobami chorymi lub używania zainfekowanych przedmiotów, np. nakrycia głowy, grzebienia czy szczotki. Szczególnie często obserwuje się zakażenia wśród osób przebywających w dużych zbiorowiskach, takich jak przedszkola, szkoły, jednostki wojskowe itp.

Zapłodnione samiczki, które dostały się na skórę osoby zdrowej, znoszą miodowożółte jaja, czyli gnidy. Przytwierdzone są one do włosów tuż przy powierzchni skóry specjalną substancją spajającą. Po 2–3 tygodniach z jaja wylęga się larwa osiągająca dojrzałość płciową. Zapłodniona samiczka może w ciągu swego życia złożyć nawet 200–300 jaj! W miarę wzrostu włosa, gnidy leżą coraz dalej od skóry. Tak więc im dalej od powierzchni skóry, tym dłużej trwa proces chorobowy.

Wesz odżywia się krwią chorego co kilka godzin, natomiast bez żywiciela ginie po kilku dniach. Ukąszenia powodują powstawanie silnie swędzących grudek. W wyniku drapania dochodzi do wytworzenia stanu zapalnego. Zmiany najczęściej zlokalizowane są za uszami i w okolicy potylicznej, powodując powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Wesz głowowa może bytować także na twarzy u osób z zarostem oraz w okolicy łonowej, a wesz łonowa może umiejscawiać się na brwiach, rzęsach, a nawet owłosionej skórze głowy. Charakterystyczne dla tego zakażenia są tzw. plamy błękitne, powstające w miejscu ukłucia owada i związane z hemolizą krwinek.

W leczeniu wszawicy głowowej i łonowej stosuje się preparaty niszczące żywe owady i gnidy. Najczęściej zalecany jest Lindan w postaci szamponu, żelu, lotionu, który nanosi się na chore okolice, pozostawia na kilkanaście godzin i następnie zmywa. Pozostałe gnidy należy usunąć mechanicznie, np. wyczesać specjalnym, gęstym grzebieniem. W razie potrzeby leczenie trzeba powtórzyć po 3–5 dniach. W przypadku wtórnej infekcji wskazane są preparaty przeciwbakteryjne. Konieczne jest też leczenie osób z najbliższego otoczenia.

Łuszczyca oraz zaburzenia rogowacenia przebiegające z łojotokiem

Łuszczyca jest przewlekłym i nawrotowym schorzeniem, związanym z zaburzeniem procesu dojrzewania i różnicowania keratynocytów. Charakterystyczne są okresy remisji lub zaostrzeń, których czynnikami prowokującymi mogą być: infekcje, urazy, emocje i stresy, niektóre leki, np. sole litu, beta-blokery.

Zmiany skórne najczęściej zajmują łokcie, kolana, okolicę lędźwiowo-krzyżową, paznokcie oraz owłosioną skórę głowy, przechodząc poza linię włosów.

Początkowo są to czerwone grudki wielkości 1–2 mm, które szerząc się obwodowo, mogą zajmować większe powierzchnie. Złuszczanie naskórka jest bardzo nasilone.

Lokalizacja na owłosionej skórze głowy może być jedynym objawem chorobowym lub poprzedzać wystąpienie łuszczycy w innych okolicach.

Pomimo wieloletniego przebiegu nie dochodzi do wyłysienia, gdyż same włosy nie są objęte procesem chorobowym.

W leczeniu łuszczycy skóry głowy dobre efekty uzyskuje się po zastosowaniu preparatów sterydowych i dziegciowych w postaci roztworu lub żelu, po uprzednim usunięciu łuski, np. oliwą salicylową. Zaleca się także szampony dziegciowe, z pirytonianem cynku oraz naświetlania lampą UVB.

Łupież czerwony mieszkowy jest przewlekłym schorzeniem wykazującym pewne podobieństwo do łuszczycy. Są to wykwity rumieniowo-grudkowe, przymieszkowe, mające tendencję do zlewania się, z powstawaniem obszarów skóry zdrowej, tzw. rezerw.

Schorzenie dotyczy dzieci i dorosłych. Zmiany najczęściej umiejscawiają się na twarzy i owłosionej skórze głowy. Może dochodzić do przerzedzenia włosów. W leczeniu stosuje się duże dawki witaminy A, doustnie retinoidy, a miejscowo preparaty sterydowe i leki keratolityczne, np. zawierające mocznik.

Choroba Dariera jest schorzeniem uwarunkowanym genetycznie, polegającym na zaburzeniu rogowacenia. Zmiany skórne zlokalizowane są w okolicach łojotokowych na owłosionej skórze głowy i na szyi. Są to czerwonawe, hyperkeratotyczne, liczne grudki z tendencją do zlewania się. Może dochodzić do przerzedzenia włosów. Ogólnie i miejscowo podaje się preparaty zawierające kwas witaminy A, które jednak przynoszą przejściową poprawę.

Gruczoły łojowe rozmieszczone są na całej skórze, szczególnie licznie na owłosionej skórze głowy. Wydzielanie łoju podlega wahaniom, jest najbardziej nasilone w 3.–5. miesiącu po urodzeniu, w czasie dojrzewania, u osób starszych, częściej u mężczyzn.

Łojotok u dzieci objawia się obecnością żółtobrunatnych nawarstwień rogowych zlokalizowanych na owłosionej skórze głowy, na brwiach i nosi nazwę ciemieniuchy. Wskazane jest usuwanie mechaniczne zmian po kąpieli.

U osób dorosłych łojotok skóry owłosionej głowy prowadzi do powstania łupieżu łojotokowego (tłustego). Dochodzi do nasilonego złuszczania się naskórka i tworzenia żółtobrunatnych mas łojowo-rogowych. Zmianom towarzyszy świąd. W wyniku drapania może się dołączać infekcja bakteryjna. Na podłożu łojotoku u mężczyzn rozpoczyna się tzw. łysienie androgenowe.

W łojotokowym zapaleniu skóry (wyprysk łojotokowy) stan zapalny jest bardziej nasilony. Obserwuje się zmiany rumieniowo-złuszczające i wysiękowe, obejmujące głównie owłosioną skórę głowy (przechodzące na skórę gładką), okolice zauszne, twarz (czoło, brwi), fałdy nosowo-policzkowe oraz okolicę mostkową i nadobojczykową. Świąd może być bardzo nasilony.

Czasami dochodzi do przerzedzenia włosów. W łupieżu łojotokowym i łojotokowym zapaleniu skóry istotną rolę w powstawaniu zmian odgrywa grzyb drożdżopodobny Pityrosporum ovale, który w normalnych warunkach jest komensalem. Łojotok, stan zapalny, świąd sprzyjają rozwojowi grzyba.

W leczeniu łupieżu tłustego i łojotokowego zapalenia skóry stosuje się leki zmniejszające wydzielanie łoju, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Zalecane są szampony z dodatkiem dziegciu, pirytonianu cynku, siarczku selenu, a także preparaty imidazolowe; w razie nasilonego stanu zapalnego – preparaty sterydowe z dodatkiem leków odkażających.

Jeżeli na skórze owłosionej głowy widoczne jest drobnopłatowe złuszczanie bez łojotoku, mówimy o łupieżu suchym. Niekiedy może dochodzić do ogniskowego nawarstwienia grubych, suchych łusek, ściśle przylegających do siebie i jest to pseudotinea amiantacea. Choroba jest częstsza u dzieci.

Zmiany o podłożu alergicznym

Kontaktowe zapalenie owłosionej skóry głowy najczęściej wywołane jest przez farby do włosów, rzadziej przez inne kosmetyki. Zmiany rumieniowo-wysiękowo-obrzękowe z nadżerkami i nasilonym świądem obejmują skórę mającą kontakt z substancją uczulającą.

W leczeniu stosuje się okłady odkażające (np. 2-proc. tanina), preparaty sterydowe z dodatkiem antybiotyków, a ogólnie leki odczulające. Antybiotyki ogólnie podajemy w razie nadkażenia bakteryjnego.

Neurodemit jest schorzeniem przewlekłym, o lokalizacji m.in. na karku, owłosionej skórze głowy, a także na łokciach, podudziach i okolicy odbytu. Zmiany, obserwowane przede wszystkim u osób dorosłych, mają postać ognisk lichenizacji z towarzyszącym bardzo silnym, okresowym lub napadowym świądem. Na skutek drapania dochodzi do miejscowego stanu zapalnego i nasilenia zmian. U chorych obserwuje się nadmierną reaktywność na czynniki zewnętrzne. W leczeniu miejscowym stosuje się preparaty sterydowe, dziegciowe lub ich połączenie. Ogólnie – leki uspokajające i przeciwhistaminowe pierwszej generacji.

Znamiona

Znamiona owłosionej skóry głowy mogą być widoczne już po porodzie lub ujawniać się w wieku późniejszym. W zależności od nieprawidłowości w rozwoju skóry możemy wyróżnić znamiona: naskórkowe, melanocytowe, łojowe, potowe, naczyniowe.

Znamię naskórkowe brodawkowate ujawnia się w dzieciństwie zwykle jednostronnie. Hyperkeratotyczne grudki koloru skóry lub brunatnego układają się linijnie i mogą być ułożone na skórze gładkiej, przechodząc na skórę owłosioną głowy. Częściej jednak umiejscowienie jest kończynowe. Zmianom niekiedy towarzyszy świąd. W celu usunięcia znamienia poleca się krioterapię, laseroterapię lub leczenie chirurgiczne.

Do znamion naskórkowych zaliczamy również brodawkę łojotokową. Ujawnia się ona w wieku dojrzałym, u osób starszych. Brodawkowate, hyperkeratotyczne wykwity, niekiedy uszypułowane mają wielkość od 2–3 mm do kilku centymetrów. Umiejscowione są przede wszystkim na klatce piersiowej, ale również na owłosionej skórze głowy. Ich liczba może być różna: od pojedynczej zmiany do licznych. W celu usunięcia brodawek zaleca się łyżeczkowanie, krioterapię czy wycięcie chirurgiczne.

Znamiona barwnikowe skóry owłosionej głowy mogą się ujawniać w dzieciństwie lub później, nawet do 30.–40. roku życia.

Wykwity są płaskie lub lekko wyniosłe o gładkiej lub brodawkowatej powierzchni, koloru od jasnobeżowego, brązowego do prawie czarnego. Mogą być pojedyncze, a u osób z zespołem znamion atypowych liczne. Ze znamion barwnikowych, szczególnie atypowych, narażonych na drażnienie (czesanie, tarcie, ondulacja, drapanie) może się rozwinąć czerniak. Znamiona drażnione należy usuwać profilaktycznie.

Znamię i gruczolak łojowy to zmiany wychodzące z gruczołów łojowych, najczęstszym ich umiejscowieniem jest owłosiona skóra głowy i twarz.

Znamię łojowe powstaje w dzieciństwie i może się powiększać w okresie dojrzewania. Jest zwykle pojedyncze, koloru brunatnego, o brodawkowatej, zrazikowatej powierzchni. W około 80% może dojść do przemiany nowotworowej (raki podstawnokomórkowe, rzadziej kolczystokomórkowe), zwłaszcza w przypadku ciągłego drażnienia zmian. Wskazane jest więc ich profilaktyczne usunięcie przez chirurga.

Gruczolaki łojowe to różowe guzki nie wykazujące tendencji do łączenia się, występujące najczęściej na twarzy, w okolicach łojotokowych (choroba Bourneville-Pringle’a), ale także w owłosionej skórze głowy. W celu usunięcia zaleca się krioterapię lub laseroterapię.

Naczyniaki powstają w wyniku rozrostu naczyń krwionośnych (włosowatych, tętniczych, żylnych i chłonnych). Zmiany są widoczne przy urodzeniu, mogą się też pojawiać w wieku późniejszym. W zależności od rodzaju naczyń krwionośnych zmiany mogą mieć kolor różowy do czerwonego i sinoczerwonego. W przypadku zmian w poziomie skóry są to tzw. naczyniaki płaskie, natomiast wykwity wyniosłe określamy jako tzw. naczyniaki jamiste.

Częstym umiejscowieniem naczyniaków płaskich jest okolica karku. Zmiany asymetryczne można usuwać krioterapią, laserem argonowym, w centralnym umiejscowieniu naczyniaki mogą ustępować samoistnie. Również w przypadku naczyniaków jamistych obserwuje się samoistne ustępowanie zmian. W celu przyspieszenia wchłaniania zaleca się stosowanie ucisku.

W przypadku naczyniaków szybko rosnących należy rozważyć sterydy ogólnie oraz interferon gamma.

Chłoniaki i nowotwory

W ziarniniaku grzybiastym w zależności od zaawansowania choroby obserwuje się wykwity rumieniowo-złuszczające, przypominające wyprysk, trwające wiele lat, z nasilonym świądem. W postaci naciekowej i guzowatej zmiany są dość dobrze odgraniczone, koloru żywoczerwonego. W wyniku zwyrodnienia mucynowego mieszków dochodzi do wyłysienia. Leczenie zależy od nasilenia i zaawansowania zmian (sterydy miejscowo, słońce, UVB, PUVA, RePUVA, fotofereza, RTG-terapia, chemioterapia).

W zespole Sezary’ego zmianom erytrodermicznym skóry towarzyszy znaczne przerzedzenie włosów. Leczenie jest podobne jak w ziarniniaku grzybiastym, ale remisje są rzadsze.

Na owłosionej skórze głowy mogą być zlokalizowane ogniska rogowacenia posłonecznego, nabłoniaki, raki kolczystokomórkowe i oblaki oraz przerzuty nowotworów narządów wewnętrznych.

Rogowacenie posłoneczne (starcze) to żółtobrunatne nawarstwienia rogowe, ściśle przylegające do skóry. Wykwity są pojedyncze lub liczne. Zmiany zlokalizowane są najczęściej w okolicach odsłoniętych, eksponowanych na światło słoneczne, na podłożu skóry starczej – głównie na twarzy i na szczycie głowy u mężczyzn z łysieniem androgenowym. Rogowacenie posłoneczne jest stanem przednowotworowym, czyli po wieloletnim czasie trwania może ulec transformacji w raka podstawno- lub kolczystokomórkowego.

Rak podstawnokomórkowy jest najczęstszą postacią nowotworu skóry. Rośnie bardzo powoli i może wykazywać miejscową złośliwość. Zmiany obecne są najczęściej na twarzy, mogą też lokalizować się na owłosionej skórze głowy. Klinicznie zmiany mają postać guzka, nieznacznie wyniosłego ogniska z wyraźnym wałem na obwodzie, mogą też przypominać bliznę.

Rak kolczystokomórkowy jest brodawkującym lub wrzodziejącym guzem ze skłonnością do nacieku, zwykle pojedynczym, dającym przerzuty głównie do węzłów chłonnych (w ok. 50%).

Przebieg choroby zależy od umiejscowienia, grubości, naciekania oraz zmian w obrazie histopatologicznym (I–IV stopień).

Oblak jest guzem z gruczołów potowych, o typie dziedziczenia autosomalnym dominującym. Zmiany wielkości 0,4–5 cm, zwykle licznie umiejscowione występują najczęściej na owłosionej skórze głowy, rzadziej na twarzy i karku. Guzy i guzki są dość spoiste, koloru skóry lub różowoczerwone. Niektóre z nich są uszypułowane.

Przerzuty nowotworów narządów wewnętrznych do skóry mogą być guzowate, wrzodziejące. W celu potwierdzenia rozpoznania konieczne jest pobranie wycinka do badania histopatologicznego; leczenie w zależności od wyniku (chirurgiczne, krioterapia, laseroterapia, rentgenoterapia ogólnie).

Łysienie

Oddzielnym zagadnieniem w chorobach owłosionej skóry głowy jest wypadanie włosów, czyli łysienie. Część przyczyn wypadania włosów została omówiona wcześniej, natomiast rzadziej może to być spowodowane przez środki toksyczne, np. zatrucie arsenem czy rtęcią lub przez wyrywanie włosów, tzw. trichtillomanię (zwłaszcza u dzieci neurotycznych). Częściej spotyka się przemijające wyłysienie związane z przyjmowaniem leków cytostatycznych i immunosupresyjnych. Wyróżnić też trzeba łysienie typu męskiego, rozlane łysienie kobiet oraz łysienie plackowate.

Łysienie androgenowe męskie to stan trwałej utraty włosów, rozpoczynający się od kątów czołowych (zakola) i szczytu głowy (tonsura). Występuje u większości mężczyzn po 40. roku życia i jest uwarunkowane genetycznie (dziedziczenie autosomalne dominujące). W leczeniu, które jednak nie daje zadowalających wyników, stosuje się minoksydyl miejscowo co najmniej kilka miesięcy, a przy współistnieniu łojotoku – pochodne imidazolowe i preparaty z cynkiem. Względnie skuteczną metodą jest przeszczep włosów.

Łysienie androgenowe kobiet jest stanem zbliżonym do opisanego powyżej, występującym u kobiet na ogół po 30. roku życia. W odmianie typu męskiego dominują czynniki genetyczne i zaburzenia hormonalne, natomiast w odmianie rozlanej poziom androgenów pozostaje w granicach normy. Czynnikami prowokującymi do wystąpienia zmian mogą być: używanie kosmetyków, stres, czynniki zawodowe. W postępowaniu leczniczym zaleca się leki hormonalne o działaniu estrogenowym lub antyandrogenowym, np. Diane.

W łysieniu plackowatym obserwuje się przejściowe lub trwałe ogniska wyłysienia, w zakresie których skóra jest nie zmieniona. Poza owłosioną skórą głowy może ono obejmować również inne okolice (pachy, brzuch, rzęsy, okolice płciowe).

Etiologia schorzenia nie jest znana, prawdopodobne wydaje się tło autoimmunologiczne.

Zmiany zazwyczaj pojawiają się nagle, a wyłysienie najlepiej widoczne jest w okolicy skroniowej i potylicznej. Nawroty występują w nieregularnych odstępach czasu.

W postaci złośliwej może dojść do uogólnionej utraty włosów. W leczeniu uwzględnia się: długotrwałą fotochemoterapię, preparaty cynku, leki neurotropowe (w przypadku tła neurogennego) oraz sterydy w małych dawkach, ewentualnie w połączeniu z cyklosporyną A.

Miejscowo korzystne efekty obserwuje się przy stosowaniu silnych alergenów kontaktowych, jak np. dibutylester. Terapia jest procesem wielomiesięcznym, w części przypadków z okresami odrostu włosów po odstawieniu aplikacji.

Inne choroby

Łysienie rzekomoplackowate pojawia się zazwyczaj w wieku dojrzałym. Na owłosionej skórze głowy pojawiają się blizenki, które bardzo powoli się powiększając, dają ogniska trwałego wyłysienia.

Wyłysiające zapalenie mieszków włosowych jest odmianą łysienia bliznowaciejącego, z dużym stanem zapalnym mieszka włosowego i tkanki okołomieszkowej. W leczeniu stosuje się antybiotyki i preparaty odkażające.

W liszaju płaskim występują zmiany grudkowe o perłowym połysku, z tendencją do tworzenia większych ognisk na rękach (nadgarstki), przedramionach, podudziach, okolicach płciowych oraz śluzówkach jamy ustnej (w postaci białych, drzewkowatych nalotów). Na owłosionej skórze głowy obserwuje się grudki okołomieszkowe, które powodują zniszczenie mieszków włosowych. Niekiedy wytwarza się blizna zanikowa lub powstają ogniska wyłysienia z nierównomiernym bliznowaceniem, tzw. Zespół Grahama-Little’a. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisji.

W leczeniu ogólnym stosuje się sterydy, sulfony oraz hydrazyd kwasu nikotynowego. Miejscowo poprawę przynoszą maści sterydowe lub dziegciowe, nierzadko stosowane w okluzji.

W postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego (DLE) występują ogniska rumieniowo-naciekowe na owłosionej skórze głowy i okolicach odsłoniętych (twarz, małżowiny uszne). W ich obrębie obserwuje się rogowacenie mieszków włosowych i bliznowacenie bez cech rozpadu.

W przebiegu DLE występują okresy obostrzeń, charakterystyczny jest niekorzystny wpływ promieni słonecznych. Zmiany doprowadzają do powstania blizn i trwałego wyłysienia. W leczeniu stosuje się leki przeciwmalaryczne, np. Arechin, a także sulfony i wit. PP, a miejscowo preparaty sterydowe, zamrażanie azotem. Konieczna jest ochrona przed promieniowaniem UV (filtry z wysokim faktorem, np. 20).

W postaci miejscowej twardziny dominują zmiany zanikowe. W razie umiejscowienia na twarzy obserwuje się jej połowiczy zanik.

W odmianie zwanej sclerodermia en coup de sabre, zajmującej skórę owłosioną głowy i czoło, zmiany polegające na bliznowaceniu i trwałym wyłysieniu przypominają cięcie szablą.

W wielu chorobach skóry także występują zmiany na owłosionej skórze głowy, jednak są one rzadkie i dlatego nie omawiamy ich w tej publikacji.

Najpopularniejsze artykuły