Biegunki rotawirusowe – czy warto szczepić dzieci?

Marcin Wełnicki

Biegunka to jeden z najczęstszych objawów chorobowych stwierdzanych u małych dzieci. Może towarzyszyć schorzeniom, które nie dotyczą bezpośrednio układu pokarmowego, np. zapaleniu ucha środkowego, co pediatrzy żartobliwie określają terminem „zespół ucho-brzucho”. Najczęstszą przyczyną ostrej biegunki u dzieci do 5. roku życia są jednak infekcje wirusowe, niemal w 50% przypadków wywołane przez rotawirusy.

Dane epidemiologiczne w Polsce dotyczące zachorowalności na biegunki rotawirusowe u dzieci są szacunkowe, niemniej uważa się, że co roku ma miejsce ok. 170 tysięcy zakażeń, z czego ponad 21 tysięcy pacjentów wymaga hospitalizacji.

Spośród 7 typów należących do rodziny reoviridae rotawirusów 3 są zakaźne dla człowieka. Przechorowanie infekcji jednym z serotypów nie daje odporności krzyżowej. Wirus jest niestety wyjątkowo odporny na czynniki fizyczne oraz powszechnie stosowane środki dezynfekujące, stąd biegunki rotawirusowe często są zakażeniami wewnątrzszpitalnymi (około 11 tys. przypadków rocznie).

Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze fekalno-oralnej, nie wyklucza się jednak także transmisji wirusa drogą kropelkową. Okres wylęgania choroby jest zmienny, objawy mogą pojawić się od kilku godzin do kilku dni po ekspozycji. Obraz kliniczny zakażenia rotawirusowego jest bardzo złożony, w dużej mierze zależy od kondycji układu immunologicznego pacjenta.

Zwykle pierwszym objawem są dolegliwości przypominające infekcję dróg oddechowych, do których dołączają się objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego z silnymi bólami brzucha, nudnościami, wodnistą biegunką (do kilkunastu stolców na dobę), czasem także wymioty. Dosyć często występują również bóle mięśni, głowy, dreszcze oraz wysoka gorączka. U małych dzieci mogą wystąpić drgawki gorączkowe. Obfite biegunki i wymioty, utrudniające wczesną realimentację, mogą szybko prowadzić do odwodnienia oraz dyselektrolitemii. W skrajnych wypadkach infekcja rotawirusowa może powodować wstrząs hipowolemiczny i zagrażać życiu dziecka.

U osób z deficytami odporności choroba może przybierać formę przypominającą wstrząs septyczny. Infekcja rotawirusowa jest także potencjalnie niebezpieczna dla osób w wieku podeszłym, obciążonych licznymi schorzeniami współistniejącymi. Objawy ogólne utrzymują się zwykle kilka dni, u niektórych osób dochodzi jednak do znacznego uszkodzenia nabłonka jelita cienkiego oraz wtórnej nietolerancji laktozy. Zaburzenie to ma charakter przejściowy, może być jednak przyczyną przewlekłych biegunek.

Infekcję rotawirusową rozpoznaje się najczęściej na podstawie wywiadu zebranego z pacjentem lub z rodzicami dziecka. Potwierdzeniem rozpoznania jest stwierdzenie obecności antygenu wirusa w kale pacjenta (wirusy są obecne w kale do tygodnia po ustąpieniu objawów choroby), dodatni wynik badania nie wpływa jednak w żaden sposób na postępowanie terapeutyczne. Podstawą leczenia jest uzupełnienie niedoborów wodno-elektrolitowych, jeżeli to możliwe drogą doustną, oraz wczesna realimentacja. Skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom jest natomiast szczepienie dzieci przeciwko rotawirusom.

W Polsce dostępne są 2 szczepionki przeciwko rotawirusom, oba preparaty podawane są w formie zawiesiny doustnej, zawierającej mieszanki żywych, atenuowanych wirusów (serotypy najczęściej wywołujące infekcje). Ich skuteczność w zapobieganiu najcięższym postaciom biegunek szacowana jest na około 90%. Specjaliści podkreślają jednak, że rolą szczepień przeciwko rotawirusom nie jest zmniejszenie ogólnej liczby infekcji, ale obniżenie liczby hospitalizacji związanych z najcięższymi postaciami choroby oraz zmniejszenie częstości występowania groźnych powikłań. Może więc się zdarzyć, że pomimo szczepienia u dziecka wystąpi biegunka rotawirusowa, jednak przebieg choroby będzie znacznie łagodniejszy niż u dziecka niezaszczepionego.

Szczepienie przeciwko ratowirusom jest zalecane wszystkim dzieciom od 6. tygodnia życia. W zależności od wybranego preparatu, schemat szczepienia przewiduje podanie 2 lub 3 dawek: pierwsza dawka po ukończeniu 6. tygodnia życia, kolejna po 4 tygodniach od pierwszej, ewentualna 3. dawka 4 tygodnie po drugiej. W przypadku schematu dwudawkowego zaleca się, aby cykl zakończyć przed 16. tygodniem życia dziecka, w przypadku schematu trzydawkowego – przed 20.–22. tygodniem życia. Ostatecznie szczepienie należy zakończyć przed 26. tygodniem życia dziecka. Jeśli podanie drugiej lub trzeciej dawki w tym terminie nie było możliwe, należy z niej zrezygnować. Nie stosuje się dawek przypominających.

Ponieważ szczepionka jest dostępna w postaci zawiesiny doustnej, rodzice dzieci mogą mieć wątpliwości co do jej skuteczności, gdy dziecko wypluje lek lub zwróci go wraz z pokarmem. Podanie dodatkowej, zastępczej dawki leku należy rozważyć tylko wtedy, jeśli taka sytuacja ma miejsce w trakcie wizyty u lekarza, bezpośrednio po podaniu szczepionki. W pozostałych przypadkach specjaliści zapewniają, że na błonach śluzowych jamy ustnej dziecka pozostaje wystarczająca ilość żywych wirusów, aby po namnożeniu wystymulować odporność organizmu.

W przeszłości sugerowano, że stosowanie szczepionek przeciwko rotawirusom zwiększa ryzyko wgłobienia. Dalsze obserwacje nie potwierdziły tych obaw, niemniej szczepionka ta jest przeciwwskazana u dzieci z epizodem wgłobienia samoistnego w wywiadzie oraz wadami przewodu pokarmowego, predestynującymi do tego schorzenia. Należy także pamiętać, że omawiany lek jest szczepionką zawierającą żywe wirusy i o związanych z tym faktem standardowych zastrzeżeniach.


Na podstawie: