SZ nr 77–84/2015z 8 października 2015 r.
Czas pracy osób niepełnosprawnych w szpitalu
Paulina Kutrzebka
Czy niepełnosprawna pielęgniarka lub lekarz mogą pracować w systemie równoważnego czasu pracy i pełnić dyżury medyczne w porze nocnej?
Współpracując na co dzień z podmiotami leczniczymi, jak również z personelem medycznym, niejednokrotnie spotykam się z problemem niepełnosprawności pracowników sektora medycznego oraz obawami przed ujawnieniem orzeczenia o niepełnosprawności. Powodem tych obaw jest troska o zachowanie trwałości stosunku zatrudnienia. Powyższy dotyczy szczególnie tych osób, u których niepełnosprawność nie jest zbyt widoczna i w znaczący sposób nie zmniejsza predyspozycji zawodowych w codziennej pracy. Z pewnością nie można powiedzieć, że obawy pracowników przed utratą pracy są pozbawione racjonalnych argumentów. Powyższą kwestię należy w pierwszej kolejności przeanalizować przez pryzmat obecnie obowiązujących przepisów. Istotne w tym wszystkim są korzyści dla pracodawcy, jakie wiążą się z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, w wymiarze większym niż 6 proc. ogółu zatrudnienia.
Kwestię czasu pracy osób niepełnosprawnych regulują przepisy Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Ustanowione w niej przepisy zależne są od stopnia niepełnosprawności wskazanego w orzeczeniu lekarskim. Zgodnie z art. 15 ww. ustawy czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a osób z orzeczonym umiarkowanym bądź znacznym stopniem niepełnosprawności – nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Bez względu na stopień niepełnosprawności ustawodawca ustanowił zakaz zatrudniania tychże osób w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Warto również wskazać, iż normy czasu pracy ustanowione dla osób o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności będą miały pierwszeństwo przed regulacjami wynikającymi z rozdziału III ustawy o działalności leczniczej, określającego normy czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych, zgodnie z którymi czas pracy nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Oile podstawowa norma czasu pracy pracownika w podmiocie leczniczym jest niższa niż norma czasu pracy ustanowiona dla osób niepełnosprawnych z lekkim stopniem niepełnosprawności, to w przypadku osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem, sytuacja nieco się komplikuje. Czas pracy powyższych osób winien być skrócony do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Warto tu zwrócić uwagę na treść przepisów ustawy o działalności leczniczej, które wskazują, że jest to przeciętnie pięciodniowy czas pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Zatem to, czy normy czasu pracy zostały spełnione będzie wynikało z rozliczenia dokonanego pod koniec okresu rozliczeniowego. W przypadku norm czasu pracy ustanowionych dla osób niepełnosprawnych, ustawodawca wskazał jedynie normę dobową i tygodniową czasu pracy – bez wskazania, iż obowiązuje ona w przeciętnym pięciodniowym czasie pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Powyższy zabieg ustawodawcy skutkuje tym, że w każdym tygodniu pracy normy nie mogą przekroczyć wartości 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo – bez znaczenia jest tu okres rozliczeniowy. Zatem, osoba niepełnosprawna nie może świadczyć pracy ani w systemie równoważnym, w tym wydłużonym do 12 godzin, ani w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych.
Od obostrzeń w zakresie czasu pracy w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych ustawodawca przewidział jednak wyjątek, który uregulowany jest w art. 16 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z powyższym przepisem wspomniane wyżej normy czasu pracy nie będą miały zastosowania wobec osób zatrudnionych przy pilnowaniu bądź też wobec osób, w stosunku do których lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników (lub lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą) wyrazi na to zgodę. W tym drugim przypadku przeprowadzenie badań wymaga złożenia przez pracownika stosownego wniosku, a koszty badań ponosi pracodawca, o czym również warto pamiętać. Treść wniosku złożonego przez pracownika powinna dokładnie i szczegółowo określać nie tylko normy czasu pracy, ale również warunki pracy związane z porą nocną i pracą w godzinach nadliczbowych. Zatem, skoro pracownik wyraża zgodę na podjęcie pracy w oparciu o normy czasu pracy przewidziane przez przepisy III rozdziału ustawy o działalności leczniczej – w szczególności wyżej zacytowanych art. 93 ust. 1 i art. 94 ust. 1 – to winno być to szczegółowo umieszczone we wniosku o przeprowadzenie badania lekarskiego. Również zgoda powinna zawierać dokładne określenie systemu czasu pracy, w jakich osoba niepełnosprawna może podjąć zatrudnienie. Skoro niepełnosprawna pielęgniarka (lub lekarz) wyraża wolę świadczenia pracy w systemach wskazanych w ustawie o działalności leczniczej, powinna zwrócić się z wnioskiem z dokładnym określeniem: czy z uwagi na orzeczony stopień niepełnosprawności może świadczyć pracę na podstawie norm czasu pracy przewidzianych w rozdziale III Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, w szczególności na podstawie art. 93 ust. 1 ww. ustawy, tj. w czasie pracy nie przekraczającym 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (nie przekraczającym 3 miesięcy) oraz na podstawie art. 94 ww. ustawy, tj. w przedłużonym wymiarze czasu pracy do 12 godzin na dobę, a nie przekraczającym przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, jak również w systemie równoważnego czasu pracy, w systemie zmianowym oraz w porze nocnej.
Jeżeli lekarz, po przeprowadzeniu badań lekarskich i przy uwzględnieniu stopnia niepełnosprawności pracownika, wyrazi zgodę na podjęcie pracy na podstawie wskazanych wyżej norm, wówczas podczas rozliczenia czasu pracy będzie brana pod uwagę jedynie norma wynikająca z tychże przepisów, a nie z przepisu art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, bowiem ten przepis nie będzie miał zastosowania. Brak zgody lekarza wykluczy jednak możliwość zatrudnienia osoby niepełnosprawnej w czasie pracy wskazanym przez przepisy ustawy o działalności leczniczej. Wówczas, przykładowo, ustalenie w umowie o pracę – zawartej z pracownikiem niepełnosprawnym w stopniu umiarkowanym – ośmiogodzinnego dnia pracy, zamiast zgodnego z prawem siedmiogodzinnego, będzie skutkować koniecznością naliczenia za każdą przepracowaną ósmą godzinę wynagrodzenia w wysokości 1/7 dziennego wynagrodzenia wynikającego z umowy i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Powyższa konkluzja została wyrażona w jednym z orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2005 r. (III PK 51/05, OSNP 2006, nr 5–6, poz. 85). Nie można pominąć również sankcji, jakie mogą być nałożone na pracodawcę za brak respektowania przepisów dotyczących czasu pracy pracowników niepełnosprawnych.
Warto również dodać, że orzeczenie o zgodzie na czas pracy wynikający z ustawy o działalności leczniczej, nie uchyli dodatkowych uprawnień, jakie przysługują osobie niepełnosprawnej, a mianowicie dodatkowej przerwy w wymiarze 15 minut na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek w ciągu godzin pracy, bez względu na liczbę godzin pracy w ciągu dnia (przerwa wlicza się do czasu pracy) oraz bez względu na stopień niepełnosprawności.
A w przypadku osób o orzeczonym umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności są to uprawnienia do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni w ciągu roku oraz do płatnego zwolnienia z pracy w wymiarze 21 dni w ciągu roku celem odbycia turnusu rehabilitacyjnego. Jednak na podstawie art. 20 ust. 3 omawianej ustawy, łączny wymiar dodatkowego urlopu 10 dni (określonego w art. 19 ust. 1 ustawy) i zwolnienia od pracy w związku ze skierowaniem osoby niepełnosprawnej na turnus rehabilitacyjny, nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Podsumowując: pielęgniarka (lub lekarz) o orzeczonym stopniu niepełnosprawności może być zatrudniona w systemie równoważnym, w tym wydłużonym do 12 godzin, w systemie zmianowym oraz w porze nocnej, o ile lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników wyrazi na to zgodę.