SZ nr 63–66/2001z 16 sierpnia 2001 r.
Leczenie i rehabilitacja chorób narządu ruchu w Lądku Zdroju
Jadwiga Bierowiec
Lądek Zdrój, najstarsze uzdrowisko w Polsce, ma wielowiekową tradycję w leczeniu i rehabilitacji schorzeń narządu ruchu, chorób naczyń obwodowych, chorób skóry oraz niektórych chorób zawodowych i zaburzeń endokrynologicznych. Uzdrowisko to, położone wśród zalesionych Gór Złotych, Gór Bialskich, Krowiarek i Masywu Śnieżnika, natura hojnie obdarowała. Bije w nim sześć źródeł, bardzo wydajnych, z których wypływają lecznicze wody termalne radoczynne i siarkowo-fluorkowe, klimat jest średniobodźcowy, krajobrazy i zespoły parkowo-leśne – wspaniałe, a w czystych wodach Białej Lądeckiej spotkać można pstrągi.
Obserwacje korzystnych efektów kąpieli w wodach lądeckich, dokonane przed wiekami, początkowo przez prostych ludzi chodzących do "kałuży zawierającej siarkę", a następnie lekarzy i ludzi nauki, znalazły potwierdzenie w licznych współczesnych badaniach naukowych. W uzdrowisku działa pięć ośrodków badawczo-konsultacyjnych, współpracujących z katedrami i klinikami akademii medycznych i akademii wychowania fizycznego. Opracowania naukowe powstałe na bazie tych ośrodków stwarzają racjonalne podstawy stosowania tworzyw naturalnych i procedur medycznych.
W leczeniu uzdrowiskowym wykorzystujemy przede wszystkim to, co ofiarowuje nam przyroda, przy czym nie ma to nic wspólnego z medycyną niekonwencjonalną. Leczenie ma charakter bodźcowy, co zmusza organizm do samoleczenia, mobilizując jego mechanizmy adaptacyjne i obronne. W przeciwieństwie do leczenia farmakologicznego, które przynosi zwykle szybkie efekty, ale może też powodować działanie uboczne, leczenie uzdrowiskowe daje efekty później, lecz są one trwalsze. Umiejętnie prowadzone, nie powoduje działań ubocznych. Powinno być prowadzone przez lekarza balneologa, bo zbyt intensywne leczenie bodźcowe może spowodować załamanie mechanizmów adaptacyjnych organizmu, natomiast zbyt łagodne – nie da oczekiwanych efektów.
Bodźcami są: klimat, tworzywa naturalne wykorzystywane w różnych formach zabiegów oraz różnorodne czynniki fizykalne, szeroko stosowane we współczesnym lecznictwie uzdrowiskowym, np. prądy niskiej i średniej częstotliwości, pulsujące pole magnetyczne, pole elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, ultradźwięki, aerozole, ciepło i zimno, promieniowanie podczerwone i nadfioletowe, także laserowe, różnorodne zabiegi wodolecznicze, masaże (suche klasyczne i segmentarne, wibracyjne, podwodne, wirowe) oraz leczenie ruchem.
Ważna jest właściwa kwalifikacja pacjenta na leczenie uzdrowiskowe z uwzględnieniem wskazań i przeciwwskazań oraz specyfiki danego uzdrowiska.
Wskazaniami do leczenia w Lądku Zdroju są choroby: narządu ruchu, angiologiczne, skóry, zawodowe oraz zaburzenia endokrynologiczne. 
Najlepsze efekty osiąga się u pacjentów z następującymi schorzeniami narządu ruchu:
1. Choroby reumatyczne, w tym: reumatoidalne zapalenia stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, choroby tarcz międzykręgowych, choroby zwyrodnieniowe stawów obwodowych i kręgosłupa, artropatie w przebiegu chorób przemiany materii, fibromialgia, osteoporoza, stany po przebytych zapaleniach tkanek miękkich okołostawowych.
2. Choroby ortopedyczne, w tym wady wrodzone, stany po zabiegach ortopedycznych, jak również przygotowanie do nich.
3. Stany po przebytych urazach (po uzyskaniu konsolidacji zrostu i wygojeniu ran).
4. Choroby układu nerwowego, w tym zespoły bólowe kręgosłupa, nerwobóle, stany po zapaleniach i urazach nerwów obwodowych, stany po udarach mózgu).
Kierując pacjenta do Lądka Zdroju, należy wziąć też pod uwagę, że w tym uzdrowisku długo i źle aklimatyzują się pacjenci z niewydolnością układu krążenia, utrwalonym nadciśnieniem tętniczym, niestabilną chorobą niedokrwienną mięśnia sercowego i po niedawno przebytym zawale mięśnia sercowego. Stany te stanowią przeciwwskazanie do kuracji w tej miejscowości.
Ważne jest, aby pacjent trafił do uzdrowiska we właściwym czasie, np. pacjenci z artropatiami wielostawowymi zapalnymi w okresie remisji choroby, bowiem wszelkie ostre stany zapalne są przeciwwskazaniem do leczenia bodźcowego. Wczesne i systematyczne kierowanie do uzdrowiska pacjentów ze schorzeniami reumatycznymi zapobiega postępowi choroby, wydłuża okresy remisji, zapobiega nawrotom oraz przedwczesnemu inwalidztwu.
W schorzeniach pourazowych bardzo istotny jest czas, jaki upłynął od urazu do rehabilitacji. Zbyt długi, nie przyniesie optymalnego efektu, a po dwóch latach od momentu urazu uzyskanie poprawy stanu funkcjonalnego narządu ruchu jest praktycznie niemożliwe.
Leczenie i rehabilitacja narządu ruchu w warunkach uzdrowiskowych swoją efektywność zawdzięczają stosowanym w kuracji tworzywom naturalnym. W Lądku Zdroju do zabiegów wykorzystuje się: wody radoczynne, radon w formie inhalacji (bardzo dobrze wchłania się przez błony śluzowe dróg oddechowych), wody siarkowo-fluorkowe i peloidy.
Radon ma silne działanie bodźcowe. Pobudza korzystne procesy biologiczne, stymuluje układ podwzgórze-przysadka-nadnercza. W nadnerczach powoduje wzrost aktywności układów oksydoredukcyjnych; następuje wzrost produkcji endogennych glikokortykoidów, pentoz i NADH. Radon działa na zakończenia nerwów współczulnych, powoduje zwiększenie wydalania katecholamin, aktywności układu fibrynolitycznego, wydzielania kinin osoczowych w krwi tętniczej, zapobiegających stanom skurczowym tętnic oraz korzystne zmiany ph krwi tętniczej w kierunku zasadowym.
W efekcie działania radonu obserwuje się ponadsześciokrotny wzrost przepływu krwi, zmniejszenie bólów i obrzęków stawowych, zwiększenie siły i masy mięśniowej, poprawę zakresu ruchów w stawach, zwiększenie gibkości kręgosłupa, przyspieszenie zrostu kostnego i zwiększenie masy kostnej (co wspomaga fluor, obecny w wodach radoczynnych).
Ważnym działaniem radonu u ludzi ze współistniejącą miażdżycą i nadciśnieniem tętniczym jest wzrost przepływu krwi przez naczynia obwodowe kończyn i naczynia wieńcowe, spadek ciśnienia tętniczego krwi, obniżenie poziomu cholesterolu, u chorych na cukrzycę obniżenie poziomu glukozy w krwi, a u osób z dną moczanową obniżenie poziomu kwasu moczowego.
Dodatkowe korzystne efekty kuracji występują także u osób z chorobami skóry, zwłaszcza z łuszczycą i wypryskami alergicznymi. Ponieważ radon powoduje wzrost wydzielania estrogenów u kobiet w okresie około- i pomenopauzalnym, w wyniku radonowej kuracji ustąpią lub będą złagodzone objawy wypadowe, a także poprawi się wygląd skóry, która stanie się bardziej gładka i elastyczna, na co mają także wpływ związki siarki obecne w wodzie radoczynnej.
U chorych z uszkodzeniem korzeni i nerwów obwodowych w wyniku urazów lub procesów zapalnych, radon przyspiesza regenerację włókien nerwowych i poprawia przewodnictwo impulsów nerwowych oraz zwiększa wydzielanie neurohormonów.
Związki siarki działają korzystnie szczególnie na chrząstkę stawową, biorąc udział w syntezie kwasu chondroitynosiarkowego, co ma ogromne znaczenie w leczeniu chorób zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa. Korzystne działanie siarki przejawia się także obniżeniem podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi i poziomu cholesterolu w krwi, poprawą obrazu morfologii krwi (wzrost poziomu hemoglobiny i erytrocytów) i wspomnianym wyżej działaniem na skórę.
W schorzeniach narządu ruchu ważne znaczenie ma leczenie peloidami. W Lądku Zdroju stosuje się borowinę z torfowiska wysokiego, dobrze rozłożoną, a więc o wysokich wartościach leczniczych. Przy zastosowaniu borowiny w postaci tradycyjnej kąpieli lub tradycyjnego zawijania, czynnikiem leczniczym, oprócz działania chemicznego, jest ciepło, w związku ze złym przewodnictwem cieplnym borowiny. Tradycyjne wykonywanie zabiegów borowinowych jest niewątpliwie bardzo korzystne, ale często źle znoszone przez pacjentów właśnie ze względu na silne działanie termiczne. Jest też przeciwwskazane w wielu stanach, szczególnie w niewydolności krążeniowo-oddechowej. W uzdrowisku lądeckim stosuje się zabiegi z pasty borowinowej, którą otrzymuje się poprzez rozdrobnienie borowiny tradycyjnej w młynie kulowym, tak by średnica ziaren wynosiła ok. 0,01 mm. Taka pasta ma wyeksponowane działanie chemiczne. Zawarte w borowinie czynne substancje organiczne to kwasy humusowe, kwasy huminowe, bituminy, a wśród nich substancje o działaniu estrogenowym, kwasy hymatomelanowe i fulwokwasy. Związki te wywierają działanie bakteriostatyczne, przeciwzapalne, ściągające, hamują aktywność hialuronidazy, zwiększają wydzielanie endosterydów i powodują poprawę ukrwienia tkanek.
Lądek jest uzdrowiskiem kąpielowym. Kuracjusze korzystają z kąpieli leczniczych w wannach (uzdrowisko ma ich ponad 100) oraz w basenach. Kąpiele odbywają się w wodzie o naturalnej ciepłocie, bowiem z lądeckich źródeł wypływa woda termalna o temp. 19-44°C. Ponieważ źródła są bardzo wydajne, wodę leczniczą stosuje się do wszelkich zabiegów wodoleczniczych, tj. do masaży podwodnych, kąpieli perełkowych, masaży wirowych i natrysków. Zwiększa to siłę bodźcową zabiegów. 
Zabiegi wykonywane są w zakładach przyrodolecz-niczych. Największy z nich, a zarazem najstarszy, to "Jerzy" z 1498 roku, z basenem zbudowanym na źródle wody radonowo-siarczkowo-fluorkowej. "Wojciech", po przebytym niedawno kapitalnym remoncie, to prawdziwa perła nie tylko uzdrowisk polskich, ale także europejskich. Został zbudowany w 1678 roku na źródle wody leczniczej, na wzór łaźni tureckiej, z przepięknym basenem i 25 zabytkowymi wannami marmurowymi, w których pacjentom wydaje się kąpiele siarczkowo-fluorkowe i perełkowe. Obok mieści się Zakład Borowinowy, w którym pacjenci są poddawani różnym zabiegom balneologicznym, w tym borowinowym (kąpiele, zawijania, fasony). "Stanisław" to zakład przyrodoleczniczy z salą gimnastyczną i stanowiskami zabiegowymi dostosowanymi do potrzeb osób niepełnosprawnych. W Zakładzie "Adam" znajduje się basen z wodą siarczkowo-fluorkową, w którym pacjenci wykonują ćwiczenia lecznicze pod kierunkiem rehabilitanta. Do leczenia ruchem przywiązuje się wielką wagę. W "Adamie" oprócz gimnastyki w basenie odbywa się także gimnastyka w sali gimnastycznej o powierzchni 303 m2, bardzo dobrze wyposażonej w przyrządy do ćwiczeń. Dwie sale gimnastyczne, w tym jedna o powierzchni 230 m2, równie dobrze wyposażone, znajdują się w Szpitalu Uzdrowiskowym "Jubilat".
Ogółem w Lądku Zdroju wykonuje się 40 różnych zabiegów.
Oprócz leczenia i rehabilitacji pacjenci w uzdrowisku uczą się zachowań prozdrowotnych: zasad prawidłowego żywienia, konieczności zwiększenia aktywności fizycznej (przeciętny pacjent prowadzi zbyt siedzący tryb życia), konieczności systematycznego wykonywania wyuczonych ćwiczeń gimnastycznych, rzucenia szkodliwych dla zdrowia nałogów – wszystko po to, aby zachować sprawność fizyczną i zapobiec nawrotom dolegliwości.
W Lądku Zdroju prowadzi się także diagnostykę i leczenie osteoporozy wraz z edukacją pacjentów w zakresie możliwości zapobieżenia jej wystąpieniu, jak i uniknięcia złamań.
Pobyt w uzdrowisku to często czas na refleksję na temat prowadzonego dotychczas trybu życia, często szkodliwego dla zdrowia, a także na pogłębienie wiedzy o swojej chorobie i możliwości przeciwdziałania jej postępowi i skutkom. Wolny od zabiegów czas można mile spędzić, wykorzystując piękne tereny ze zróżnicowanymi pod względem trudności trasami spacerowymi i turystycznymi. Można także zwiedzić wyjątkowo interesujące okolice oraz uczestniczyć w różnorodnych imprezach organizowanych dla uatrakcyjnienia pobytu kuracjuszy. Takie formy spędzania czasu także przyczyniają się do poprawy samopoczucia, pozwalają kuracjuszom, często przemęczonym pracą i problemami życia codziennego, na odprężenie psychiczne.
Wśród kuracjuszy coraz częściej obserwuje się dbałość o własne zdrowie, o zachowanie sprawności psychofizycznej. Systematycznie wzrasta grupa pacjentów samofinansujących swój pobyt w uzdrowisku, by skorzystać z jego dobrodziejstw. Walory tego zdroju wysoko oceniają goście zagraniczni, którzy coraz liczniej przybywają do Lądka. Kilka lat temu Lądek Zdrój został odkryty przez mieszkańców krajów skandynawskich, którzy obecnie są tu stałymi bywalcami.
Pacjenci komercyjni przebywają na kuracjach trwających dłużej lub krócej, zależnie od swoich możliwości czasowych, a także finansowych. Dla wypoczynku, poprawy kondycji psychicznej i fizycznej często wystarczy pobyt tygodniowy, lecz by uzyskać optymalny i długotrwały efekt leczniczy, kuracja powinna trwać 3-4 tygodnie, a w niektórych stanach chorobowych znacznie dłużej.
Pacjenci, którzy na zlecenie lekarza kierowani są do uzdrowiska przez kasy chorych, odbywają kurację podczas 24-dniowych turnusów (z wyjątkiem podopiecznych dwóch kas, które finansują turnusy 20- i 21-dniowe).
W lądeckim uzdrowisku znajduje się także Ośrodek Rehabilitacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w którym pobyt i kompleksową rehabilitację pacjentów finansuje ZUS. Do ośrodka tego lekarze mogą kierować pacjentów, którzy utracili zdolność do pracy lub są zagrożeni długotrwałą niezdolnością do jej podjęcia, a rehabilitacja lecznicza może im tę zdolność częściowo lub całkowicie przywrócić.
Leczenie uzdrowiskowe odgrywa ważną rolę w leczeniu ogólnym, rehabilitacji i profilaktyce, niweluje szkodliwości cywilizacyjne będące podłożem wielu chorób. Jest tanią formą leczenia, a w niektórych przypadkach może zastąpić kosztowne leczenie szpitalne lub być jego tańszą kontynuacją. Efekty uzyskane dzięki kuracji uzdrowiskowej niejednokrotnie pozwalają na zmniejszenie wydatków na farmakologię. Z tych też powodów ta forma leczenia powinna zawsze stanowić integralną część systemu opieki zdrowotnej i być doceniana przez kreujących politykę zdrowotną.