Letnie zmiany w prawie medycznym

Marzena Pytlarz

Nowelizacja ustawy o działalności leczniczej, nowe zasady kontraktowania świadczeń zdrowotnych, powrót do staży podyplomowych czy kontrowersyjne ograniczenie tajemnicy lekarskiej – to tylko część zmian
w przepisach, jakie przyniosły ostatnie tygodnie.


I. Nowelizacja ustawy
o działalności leczniczej

W dniu 15 lipca 2016 r. weszła w życie ustawa zmieniająca ustawę o działalności leczniczej, która wprowadza w życie istotne dla lekarzy nowości. Podmioty lecznicze mają obowiązek dostosować się do nowej rzeczywistości do dnia 31 grudnia 2017 roku. Zmiany dotyczą między innymi postępowania w przypadku wystąpienia straty netto SPZOZ. Zgodnie z nowelizacją strata netto będzie pokrywana przez SPZOZ we własnym zakresie przez zmniejszenie funduszu o kwotę tej straty. W razie braku możliwości jej pokrycia przez SPZOZ w powyższy sposób, podmiot tworzący został zobowiązany, by w terminie 9 miesięcy od upływu terminu do zatwierdzenia sprawozdania finansowego SPZOZ pokrył stratę do kwoty nie wyższej niż suma straty netto i kosztów amortyzacji. Podmiot tworzący może również w terminie 12 miesięcy od upływu terminu do zatwierdzenia sprawozdania finansowego SPZOZ podjąć decyzję o likwidacji podmiotu leczniczego. Jak wynika z przepisów przejściowych, obowiązek likwidacji SPZOZ-u zastosować należy w związku ze stratą za rok 2017, co oznacza, że termin wydania pierwszych aktów likwidacyjnych przypadnie 30 czerwca 2019 roku.


Ponadto nowelizacją wprowadzono zasadę, iż w razie wystąpienia straty netto dyrektor SPZOZ-u, w terminie 3 miesięcy od upływu terminu do zatwierdzenia sprawozdania finansowego, sporządza program naprawczy na okres do trzech lat. Pierwsze programy mają być sporządzone w związku ze stratą wynikającą ze sprawozdania finansowego za rok 2016. Dotyczy to SPZOZ-ów, dla których rok obrotowy jest rokiem kalendarzowym i oznacza, że termin sporządzenia pierwszych programów naprawczych przypada 30 września 2017 roku. W przypadku SPZOZ-ów, dla których rok obrotowy nie jest rokiem kalendarzowym, pierwszy program naprawczy sporządza się w związku ze stratą wynikającą ze sprawozdania za rok obrotowy rozpoczęty po 15 lipca 2016 roku.


Nowelizacja wprowadza także ograniczenie w zakresie zbywania podmiotom prywatnym udziałów albo akcji w spółkach kapitałowych wykonujących działalność leczniczą. Zmiany polegają na wprowadzeniu zasady, iż w spółce kapitałowej prowadzącej działalność podmiotu leczniczego, tworzonej przez Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, lub do której przystąpił Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, wartość nominalna udziałów lub akcji należących do Skarbu Państwa, lub jednostki samorządu terytorialnego nie może stanowić mniej niż 51 proc. kapitału zakładowego spółki. Oprócz większości udziałów lub akcji, nowelizacja gwarantuje podmiotom publicznym zachowanie większości głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu. Gwarancje te mają zastosowanie do spółek, w których podmioty publiczne miały w dniu 15 lipca 2016 r. udziały albo akcje o wartości nie mniejszej niż 51 proc. kapitału oraz dysponowały większością głosów. Takie rozwiązanie budzi jednak wątpliwości, ponieważ może zniechęcić inwestorów prywatnych do nabywania udziałów albo akcji w spółkach publicznych, ponieważ takie działanie nie pozwoli im na przejęcie kontroli nad spółką. Nowelizacja nakłada także na dyrektorów SPZOZ-ów nowy obowiązek sporządzania raportów o sytuacji ekonomiczno-finansowej. Raport przygotowany ma być na podstawie sprawozdania finansowego za poprzedni rok obrotowy, bez względu na wynik finansowy, i przekazany podmiotowi tworzącemu do 31 maja każdego roku. Dokument ten ma zawierać analizę sytuacji ekonomiczno-finansowej za poprzedni rok obrotowy oraz prognozę sytuacji ekonomiczno-finansowej na kolejne trzy lata obrotowe wraz z opisem przyjętych założeń oraz informację o istotnych zdarzeniach mających wpływ na sytuację ekonomiczno-finansową SPZOZ.


Kolejna istotna zmiana dotyczy zniesienia obowiązku ubezpieczenia z tytułu zdarzeń medycznych. Podmioty lecznicze nie mają też dłużej obowiązku przesyłania do Państwowej Inspekcji Pracy i samorządów zawodowych kwartalnych informacji o liczbie osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych i kontraktach. Ubiegając się zaś o wpis do rejestru, nie trzeba już przedkładać organowi rejestrowemu opinii Państwowej Inspekcji Sanitarnej ani polisy ubezpieczenia OC. Wystarczy oświadczenie wnioskodawcy o spełnieniu wymagań w zakresie pomieszczeń i urządzeń oraz o zawarciu umowy ubezpieczenia OC.


Nowelizacja wprowadza także regulacje zobowiązujące podmioty lecznicze prowadzące szpitale do informowania policji o przyjęciu pacjenta małoletniego, z którego przedstawicielem ustawowym albo opiekunem nie można się skontaktować (w czasie 4 godzin od przyjęcia) oraz o przyjęciu lub zgonie pacjenta, którego tożsamości nie można ustalić albo potwierdzić na podstawie dokumentów tożsamości (w czasie 8 godzin od przyjęcia lub zgonu). Niezależnie od tego, każdy podmiot leczniczy i praktyka zawodowa ma obowiązek udzielić na żądanie policji informacji o fakcie przyjęcia osoby zaginionej. Zaznaczyć też należy, że obowiązek samodzielnego zgłaszania dotyczy wyłącznie szpitali – zarówno publicznych, jak i prywatnych. Natomiast obowiązek udzielenia informacji na żądanie dotyczy wszystkich placówek medycznych, w tym również gabinetów prywatnych. Kolejne zmiany dotyczą przywrócenia możliwości tworzenia SPZOZ-ów przez podmioty publiczne na podstawie rozporządzenia, zarządzenia albo uchwały podmiotu tworzącego. Nowelizacja umożliwia także zamianę podmiotu tworzącego przez przekazanie praw i obowiązków tego podmiotu innemu podmiotowi publicznemu. Podstawą przekazania SPZOZ-u będzie porozumienie pomiędzy podmiotem przekazującym i przejmującym. Co istotne, nowelizacja nie wprowadza żadnych ograniczeń w zamianie podmiotów tworzących. Dzięki temu szpitale powiatowe będą mogły być przekazywane zarówno samorządom wojewódzkim, jak i wojewodom.


Na wszystkie podmioty wykonujące działalność leczniczą nowelizacja nałożyła również wyraźny obowiązek stosowania standardów organizacyjnych opieki zdrowotnej określanych przez ministra zdrowia. Zmiana polega na pozbawieniu ministra zdrowia upoważnienia do określania standardów postępowania medycznego na rzecz określania standardów organizacyjnych. W związku z tą zmianą dotychczasowe rozporządzenia, które określają standardy postępowania medycznego w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, a także w zakresie opieki okołoporodowej przy ciąży fizjologicznej i powikłaniach oraz przy łagodzeniu bólu porodowego zachowują moc nie dłużej niż do 31 grudnia 2018 roku.


II. Nowe zasady finansowania świadczeń przez jednostki
samorządu terytorialnego

Ustawa zmieniająca ustawę o działalności leczniczej wprowadziła także zupełnie nowe rozwiązania w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dając jednostkom samorządu terytorialnego możliwość lokalnego kontraktowania określonych świadczeń zdrowotnych. Jest to alternatywna, względem możliwości finansowania świadczeń na podstawie umów zawieranych z NFZ, forma zaspokajania potrzeb zdrowotnych mieszkańców, szczególnie na szczeblu lokalnym. W ramach realizacji powyższego celu jednostka samorządu terytorialnego a zatem gmina, powiat lub województwo, może finansować świadczenia gwarantowane. Finansowanie świadczeń przez jednostki samorządu terytorialnego ma być jednak tylko uzupełnieniem realizacji świadczeń, których umowa z NFZ już nie obejmie (finansowanie przez samorząd terytorialny zaczyna się zatem dopiero od momentu wyczerpania kwoty finansowania, którą przewidywała umowa z NFZ). Rozwiązanie to budzi jednak obawy, gdyż powyższa zmiana może skutkować negatywnym nastawieniem funduszu do wypłacania nadwykonań. Fundusz będzie bowiem mógł podnosić, że finansowanie takich świadczeń leży w gestii samorządów.


III. Instrument Oceny Wniosków
Inwestycyjnych w Sektorze Zdrowia (IOWISZ)

Kolejna wakacyjna zmiana dotyczy zapewnienia przejrzystego procesu opiniowania o celowości inwestycji o kluczowym znaczeniu dla rozwoju ochrony zdrowia. W dniu 21 lipca 2016 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (ustawa czeka na publikację w Dzienniku Ustaw), która to ustawa wprowadza do publicznego systemu opieki zdrowotnej konstrukcję Instrumentu Oceny Wniosków Inwestycyjnych w Sektorze Zdrowia (IOWISZ). Głównym założeniem funkcjonowania systemu ma być racjonalne, celowe i gospodarne wydatkowanie środków na inwestycje w sektorze usług zdrowotnych, zapobieganie nadpodaży na lokalnym rynku usług zdrowotnych wynikającej z tworzenia zasobów nieadekwatnych w stosunku do potrzeb świadczeniobiorców na tym obszarze, a także eliminowane białych plam na mapie potrzeb zdrowotnych.

System IOWISZ wykorzystywany będzie przede wszystkim przez wojewodów przy wydawaniu opinii o celowości inwestycji, które to opinie wpływać będą na dofinansowywanie inwestycji ze środków europejskich oraz pozostawać będą jednym z kryteriów oceny ofert w postępowaniach prowadzonych w sprawie zawarcia umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Zgodnie z wprowadzonymi zmianami, wojewoda albo minister właściwy do spraw zdrowia będzie wydawał opinię o celowości inwestycji polegającej na utworzeniu na obszarze województwa nowego podmiotu leczniczego, który ma wykonywać działalność leczniczą w zakresie leczenia szpitalnego lub nowych jednostek, lub komórek organizacyjnych zakładu podmiotu leczniczego, przy pomocy których ma być wykonywana działalność lecznicza w zakresie leczenia szpitalnego lub innej inwestycji w tym zakresie o wartości przekraczającej 3 miliony zł w okresie 2 lat, realizowanej przez podmiot wnioskujący. Opinia wydawana będzie także w przypadku inwestycji polegającej na utworzeniu na obszarze województwa nowego podmiotu wykonującego działalność leczniczą w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej lub nowych jednostek, lub komórek organizacyjnych zakładu leczniczego podmiotu leczniczego, przy pomocy których ma być wykonywana działalność lecznicza w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, lub innej inwestycji w tym zakresie o wartości przekraczającej 2 miliony zł w okresie 2 lat, realizowanej przez podmiot wnioskujący oraz w przypadku inwestycji polegającej na utworzeniu na obszarze województwa nowego podmiotu wykonującego działalność leczniczą, który ma wykonywać działalność leczniczą w zakresie leczenia szpitalnego, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej lub podstawowej opieki zdrowotnej, lub nowych jednostek (lub komórek organizacyjnych zakładu leczniczego) podmiotu leczniczego, przy pomocy których ma być wykonywana działalność lecznicza w zakresie leczenia szpitalnego, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej lub podstawowej opieki zdrowotnej, lub innej inwestycji w tym zakresie, na które podmiot wnioskujący zamierza uzyskać dofinansowanie ze środków europejskich.


IV. Koniec z tajemnicą lekarską
po śmierci pacjenta

W dniu 5 sierpnia br. weszła także w życie ustawa z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Pomimo wielu głosów krytyki ze strony środowiska lekarskiego, parlament uchwalił ostatecznie nowelizację przewidującą znaczący wyłom w obowiązku zachowania przez osoby wykonujące zawody medyczne tajemnicy po śmierci pacjenta. Nowelizacja zakłada, że jeśli po śmierci pacjenta ktoś bliski wystąpi o ujawnienie szczegółów dotyczących choroby i przebiegu leczenia, a nikt z rodziny nie zaprotestuje, tajemnica lekarska przestaje obowiązywać. W dodatku zażądać ujawnienia dokumentacji lekarskiej może także osoba niespokrewniona – dowolnie wskazana przez pacjenta przed śmiercią.


Osoby bliskie dla pacjenta będą także miały prawo do wyrażenia zgody na zwolnienie z tajemnicy lekarskiej w toku postępowania karnego. W konsekwencji, nie będzie już konieczne uzyskiwanie przez organy ścigania uprzedniej zgody sądu na zwolnienie z tajemnicy lekarza przesłuchiwanego w charakterze świadka. Najtrudniejszym elementem zmiany jest to, że po śmierci pacjenta tajemnica lekarska przestaje obowiązywać. A tym samym lekarz praktycznie nie będzie mógł uszanować wyrażonej za życia woli zmarłego. Będzie musiał przekazać informacje o stanie jego zdrowia pierwszej bliskiej osobie, która się do niego zgłosi. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że nowelizacja nie wprowadza w życie żadnych zmian w zakresie dostępu do dokumentacji medycznej. W szczególności aktualna pozostaje treść art. 26 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta, zgodnie z którym po śmierci pacjenta prawo wglądu w dokumentację medyczną ma osoba upoważniona przez pacjenta za życia. Jeżeli pacjent nie upoważnił osoby bliskiej, to nie będzie ona miała uprawnień, aby domagać się udostępnienia dokumentacji medycznej zmarłego, a będzie miała jedynie prawo do uzyskania informacji objętych tajemnicą (np. o przyczynach zgonu pacjenta, przebiegu ostatniej choroby). W praktyce może zatem dochodzić do sporów na linii lekarz – osoby bliskie, sporów związanych z dopuszczalnym zakresem ujawnienia tajemnicy. Jest to bowiem dla lekarza ewidentny dylemat etyczny.


V. Zmiany innych aktów normatywnych

Na zakończenie warto przypomnieć, że w ostatnich tygodniach miały miejsce również dwie inne istotne zmiany prawa, ważne dla sektora zdrowotnego:

• Powrót staży podyplomowych. Zgodnie z nowelizacją ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty przyjętej 6 lipca przez rząd, dla lekarzy i lekarzy dentystów ma zostać przywrócony staż podyplomowy, z którego zrezygnowano w 2011 roku, wprowadzając wówczas elementy kształcenia praktycznego na ostatnim roku studiów. Młodzi lekarze będą odbywać staż podyplomowy pod kierunkiem opiekuna, czyli lekarza specjalisty wykonującego zawód co najmniej przez 5 lat. Stażyści w trakcie stażu podyplomowego będą mieli pełne prawo wykonywania zawodu, otrzymają m.in. uprawnienia do wystawiania recept, wydawania opinii i orzeczeń lekarskich;

• Zmiany w ustawie antytytoniowej. W lipcu br. sejm przyjął poprawki senatu do ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami palenia tytoniu. Nowelizacja zawiera m.in. zapisy dotyczące: ustanowienia zakazu wprowadzania do obrotu papierosów posiadających charakterystyczny aromat (wyjątkiem są papierosy mentolowe, na które ustanowiono okres przejściowy do 2020 r.); wprowadzenia obowiązku umieszczania na opakowaniach wyrobów tytoniowych mieszanych ostrzeżeń zdrowotnych zajmujących 65 proc. zewnętrznego obszaru opakowania; przepisy obligujące producentów lub importerów wyrobów tytoniowych do przekazywania wykazu wszystkich składników używanych do produkcji wyrobów tytoniowych; zakaz sprzedaży papierosów elektronicznych osobom niepełnoletnim.

Najpopularniejsze artykuły