Służba Zdrowia - strona główna
SZ nr 57–62/2002
z 25 lipca 2002 r.


>>> Wyszukiwarka leków refundowanych


Zakrzepica:

Ofiary długich lotów

Tomasz Kobosz

Sezon urlopowy w pełni. Dla wielu z nas realizacja wakacyjnych marzeń wiąże się z wielogodzinną podróżą lotniczą lub jeszcze dłuższą – autokarową. Nie zawsze jednak dotarcie na miejsce oznacza bezpieczne zakończenie podróży.

Jumbojet Boeing 747
Fot. Thinkstock

Zwiększone ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył głębokich (deep vein thrombosis – DVT) i jej groźnych dla życia powikłań pojawia się u osób narażonych na pogorszenie warunków krążenia żylnego w kończynach dolnych podczas długich podróży (przede wszystkim lotniczych, choć nie tylko), kiedy to przez wiele godzin nogi są opuszczone, kolana zgięte, a możliwość ruchu ograniczona. Zaistniałe w takich okolicznościach przypadki DVT brytyjscy badacze Symington i Stack określili w 1977 r. terminem "economy class syndrome" ("syndrom klasy ekonomicznej"). W krajach anglosaskich określenie to weszło do języka potocznego, jednak nie należy brać go dosłownie – pasażerowie klasy biznesowej również narażeni są na DVT, zwłaszcza jeśli ich siedzenia wyposażono w rozkładane podpórki, na których opiera się łydka.

Na ogół, gdy pasażer czuje podczas lotu ból nóg, przypisuje to zwykłym skurczom mięśni łydek. I rzeczywiście najczęściej tak właśnie jest. Ale podobne dolegliwości mogą być skutkiem krzepnięcia krwi w żyłach głębokich. Powstała skrzeplina jeszcze bardziej utrudnia przepływ krwi – ból się nasila. Może się też pojawić świąd łydki, zaczerwienienie, uczucie gorąca, obrzęk i zasinienie. Drobne skrzepliny zwykle ulegają szybkiemu rozpuszczeniu w momencie poprawy warunków krążenia. Czasem jednak skrzeplina, w całości lub w kilku fragmentach, dociera poprzez żyłę główną dolną i prawą część serca – do tętnic płucnych, tworząc tam czopy zatorowe. Stopień nasilenia objawów zatorowości płucnej może być różny: w lżejszych przypadkach występują tylko objawy grypopodobne (kaszel, ból w klatce piersiowej), ustępujące po rozpuszczeniu się skrzeplin. W ciężkich przypadkach mogą się pojawić: krwioplucie, nadmierne pocenie się, silny ból i ucisk w klatce piersiowej, połączone z uczuciem panicznego strachu, nagłe zblednięcie, tachykardia, sinica, utrata przytomności i zgon.

Wg raportów American Heart Association ofiarą zakrzepicy żył głębokich w samych Stanach Zjednoczonych pada rocznie ok. 2 milionów osób, a 60 tys. spośród nich umiera. Dokładnie nie wiadomo, jak wiele przypadków DVT ma związek z podróżami lotniczymi, jednak wyniki francuskiego programu badawczego SIRIUS pokazały, że loty długodystansowe zwiększają ryzyko wystąpienia zakrzepicy 2,35-krotnie. Z kolei dr Farrol Kahn, dyrektor British Aviation Health Institute (BAHI) szacuje, że w Wielkiej Brytanii DVT dotyka ok. 30 tys. pasażerów rocznie, z których ponad 6 tys. umiera. Roczną liczbę ofiar katastrof lotniczych trudno nawet z tym porównywać.

Ustalenie faktycznych rozmiarów problemu nie jest proste, przede wszystkim ze względu na to, że groźne powikłania DVT mogą się pojawić dopiero kilka dni lub nawet tygodni po podróży. Interesujące są wyniki obserwacji amerykańskich lekarzy; przeprowadzili je dr Alicia Mercer i dr Joel Brown ze szpitala w Honolulu. Zauważyli, że 50% pacjentów hospitalizowanych tam z powodu zakrzepicy żył głębokich odbywało długą podróż samolotem w ciągu czterech tygodni poprzedzających wystąpienie objawów, przy czym aż u 36% nie stwierdzono żadnych innych znanych czynników wystąpienia DVT.


Klasa ekonomiczna w długodystansowym Boeingu 747. Tylko 4/10 pasażerów w każdym rzędzie ma bezpośredni dostęp do przejścia. Niewielkie odstępy pomiędzy rzędami utrudniają prostowanie nóg.


Wzrost ryzyka zakrzepicy żył głębokich podczas długich podróży lotniczych wynika nie tylko ze skrępowania ruchów i niekorzystnego ułożenia nóg. Swoją rolę w patomechanizmie "zespołu klasy ekonomicznej" odgrywają także:
– Obniżone ciśnienie atmosferyczne (odpowiadające wysokości ok. 2500 m), które powoduje pewne nabrzmienie żył, w wyniku czego spowolniony jest przepływ krwi, co sprzyja zakrzepicy.
– Wyjątkowo niska wilgotność powietrza (ok. 3%), która zwiększa utratę wody w organizmie. Wzrost gęstości krwi jest czynnikiem ryzyka zakrzepicy.
– Nadmierne spożywanie alkoholu – jako silny czynnik odwadniający.

Ryzyko rośnie wraz z czasem trwania lotu, nie oznacza to jednak, że problem nie dotyczy pasażerow lotów krótkodystansowych.

DVT może się pojawić nawet u młodych i zdrowych osób – znany jest przypadek zachorowania trzech członków brytyjskiej ekipy olimpijskiej podczas kilkunastogodzinnego lotu z Londynu do Sydney. Jednak szczególną rozwagę powinny wykazać osoby, u których występują następujące czynniki ryzyka: wiek powyżej 40. r. ż., otyłość, przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych lub hormonalnej terapii zastępczej, palenie tytoniu, żylaki kończyn dolnych, ciąża, niewydolność krążenia. Jeszcze większe ryzyko występuje w przypadkach przebytej wcześniej zakrzepicy, rodzinnych predyspozycji w kierunku DVT, trombofilii, stanów po operacji ze znieczuleniem dotchawiczym, niedawnego urazu kończyn dolnych, unieruchomienia ich w gipsie, choroby nowotworowej.

Istotną rolę w walce z zakrzepicą żył głębokich u podróżnych odgrywa profilaktyka, w tym kilka dość prostych metod:
– Warto zrezygnować z pięknych widoków i zarezerwować miejsce przy przejściu. Daje to większą swobodę poruszania i więcej miejsca na rozprostowanie nóg.
– Unikać ciasnych, obcisłych ubrań; poluzować pasek.
– Przed lotem i w trakcie pić jak najwięcej wody i jak najmniej alkoholu i napojów z kofeiną.
– Unikać krzyżowania i zginania nóg – najlepiej jak najczęściej je prostować, zwłaszcza na czas snu.
– W pozycji siedzącej wykonywać ćwiczenia mięśni łydek (zginanie i prostowanie stóp), które działają na krążenie żylne jak pompa.
– Wstawać i spacerować tak często, jak to możliwe.

Ponadto – zgodnie z zaleceniami III Europejskiej Konferencji Medycyny Podróży, obradującej w maju br. we Florencji – osoby z grup podwyższonego ryzyka powinny podczas lotu oraz przez kilka kolejnych dni nosić podkolanówki uciskowe klasy 1/2, jako środek zapobiegający obrzękom i polepszający krążenie żylne. Zdaniem dr. Farrola Kahna, ryzyko wystąpienia DVT u podróżujących samolotem można też zmniejszyć, przyjmując zapobiegawczo preparaty kwasu acetylosalicylowego. Na razie jednak brak dostępnych badań klinicznych dotyczących tego wskazania.

W marcu 2001 r. Światowa Organizacja Zdrowia zapowiedziała przeprowadzenie we współpracy z liniami lotniczymi szeroko zakrojonych badań naukowych, podczas których przebadanych zostanie 100 tys. pasażerów. Szczegółowej ocenie poddany zostanie wpływ różnych czynników na rozwój zakrzepicy, a także skutki stosowania rajstop uciskowych, ćwiczeń fizycznych i leków przeciwpłytkowych.


Opracowano na podstawie materiałów udostępnionych przez firmę Bayer oraz strony internetowej British Aviation Health Institute: www.aviation-health.org.




Najpopularniejsze artykuły

Programy lekowe w chorobach z autoimmunizacji w praktyce klinicznej. Stan obecny i kierunki zmian – oglądaj na żywo

Tygrys maruder

Gdzie są powiatowe centra zdrowia? Co z lepszą dostępnością do lekarzy geriatrów? A z obietnicą, że pacjent dostanie zwrot kosztów z NFZ, jeśli nie zostanie przyjęty w poradni AOS w ciągu 60 dni? Posłowie PiS skrzętnie wykorzystali „100 dni rządu”, by zasypać Ministerstwo Zdrowia mniej lub bardziej absurdalnymi interpelacjami dotyczącymi stanu realizacji obietnic, złożonych w trakcie kampanii wyborczej. Niepomni, że ich ministrowie i prominentni posłowie w swoim czasie podkreślali, że na realizację obietnic (w zdrowiu na pewno) potrzeba kadencji lub dwóch.

Najlepsze systemy opieki zdrowotnej na świecie

W jednych rankingach wygrywają europejskie systemy, w innych – zwłaszcza efektywności – dalekowschodnie tygrysy azjatyckie. Większość z tych najlepszych łączy współpłacenie za usługi przez pacjenta, zazwyczaj 30% kosztów. Opisujemy liderów. Polska zajmuje bardzo odległe miejsca w rankingach.

VIII Kongres Patient Empowerment

Zdrowie jest najważniejsze, ale patrząc zarówno na indywidualne decyzje, jakie podejmują Polacy, jak i te zapadające na szczeblu rządowym, praktyka rozmija się z ideą – mówili uczestnicy kongresu Patient Empowerment (14–15 maja, Warszawa).

Leki przeciwpsychotyczne – ryzyko dla pacjentów z demencją

Obecne zastrzeżenia dotyczące leczenia behawioralnych i psychologicznych objawów demencji za pomocą leków przeciwpsychotycznych opierają się na dowodach zwiększonego ryzyka udaru mózgu i zgonu. Dowody dotyczące innych niekorzystnych skutków są mniej jednoznaczne lub bardziej ograniczone wśród osób z demencją. Pomimo obaw dotyczących bezpieczeństwa, leki przeciwpsychotyczne są nadal często przepisywane w celu leczenia behawioralnych i psychologicznych objawów demencji.

Worków z pieniędzmi nie będzie

Jeśli chodzi o nakłady, cały czas jesteśmy w ogonie krajów wysokorozwiniętych. Średnia dla OECD, jeśli chodzi o nakłady łączne, to 9 proc., w Polsce – ok. 6,5 proc. Jeśli chodzi o wydatki publiczne, w zasadzie nie przekraczamy 5 proc. – mówił podczas kongresu Patient Empowerment Jakub Szulc, były wiceminister zdrowia, w maju powołany przez minister Izabelę Leszczynę do zespołu, który ma pracować nad zmianami systemowymi.

Pacjent geriatryczny to lekoman czy ofiara?

Coraz częściej, w różnych mediach, możemy przeczytać, że seniorzy, czyli pacjenci geriatryczni, nadużywają leków. Podobno rekordzista przyjmował dziennie 40 różnych preparatów, zarówno tych zaordynowanych przez lekarzy, jak i dostępnych bez recepty. Cóż? Przecież seniorzy zazwyczaj cierpią na kilka schorzeń przewlekłych i dlatego zażywają wiele leków. Dość powszechna jest też opinia, że starsi ludzie są bardzo podatni na przekaz reklamowy i chętnie do swojego „lekospisu” wprowadzają suplementy i leki dostępne bez recepty. Ale czy za wielolekowością seniorów stoi tylko podporządkowywanie się kolejnym zaleceniom lekarskim i osobista chęć jak najdłuższego utrzymania się w dobrej formie?

Wypalenie zawodowe – młodsze rodzeństwo stresu

Wypalenie zawodowe to stan, który może dotknąć każdego z nas. Doświadczają go osoby wykonujące różne zawody, w tym pracownicy służby zdrowia – lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni. Czy przyczyną wypalenia zawodowego jest przeciążenie obowiązkami zawodowymi, bliski kontakt z cierpieniem i bólem? A może do wypalenia prowadzą nas cechy osobowości lub nieumiejętność radzenia sobie ze stresem? Odpowiedzi na te pytania udzieli Leszek Guga, psycholog specjalizujący się w tematyce zdrowia, opiece długoterminowej i długofalowych skutkach stresu.

Szczyt Zdrowie 2024

Na przestrzeni ostatnich lat nastąpiło istotne wzmocnienie systemu ochrony zdrowia. Problemy płacowe praktycznie nie istnieją, ale nie udało się zwiększyć dostępności do świadczeń zdrowotnych. To główne wyzwanie, przed jakim stoi obecnie Ministerstwo Zdrowia – zgodzili się eksperci, biorący udział w konferencji Szczyt Zdrowie 2024, podczas którego próbowano znaleźć odpowiedź, czy Polskę stać na szeroki dostęp do nowoczesnej diagnostyki i leczenia na europejskim poziomie.

Poza matriksem systemu

Żyjemy coraz dłużej, ale niekoniecznie w dobrym zdrowiu. Aby każdy człowiek mógł cieszyć się dobrym zdrowiem, trzeba rzucić wyzwanie ortodoksjom i przekonaniom, którymi się obecnie kierujemy i spojrzeć na zdrowie znacznie szerzej.

Kształcenie na cenzurowanym

Czym zakończy się audyt Polskiej Komisji Akredytacyjnej w szkołach wyższych, które otworzyły w ostatnim roku kierunki lekarskie, nie mając pozytywnej oceny PKA, choć pod koniec maja powiało optymizmem, że zwycięży rozsądek i dobro pacjenta. Ministerstwo Nauki chce, by lekarzy mogły kształcić tylko uczelnie akademickie.

Pigułka dzień po, czyli w oczekiwaniu na zmianę

Już w pierwszych tygodniach urzędowania minister zdrowia Izabela Leszczyna ogłosiła program „Bezpieczna, świadoma ja”, czyli – pakiet rozwiązań dla kobiet, związanych przede wszystkim ze zdrowiem prokreacyjnym. Po kilku miesiącach można byłoby już zacząć stawiać pytania o stan realizacji… gdyby było o co pytać.

Ile trwają studia medyczne w Polsce? Podpowiadamy!

Studia medyczne są marzeniem wielu młodych ludzi, ale wymagają dużego poświęcenia i wielu lat intensywnej nauki. Od etapu licencjackiego po specjalizację – każda ścieżka w medycynie ma swoje wyzwania i nagrody. W poniższym artykule omówimy dokładnie, jak długo trwają studia medyczne w Polsce, jakie są wymagania, by się na nie dostać oraz jakie możliwości kariery otwierają się po ich ukończeniu.

Diagnozowanie insulinooporności to pomylenie skutku z przyczyną

Insulinooporność początkowo wykrywano u osób chorych na cukrzycę i wcześniej opisywano ją jako wymagającą stosowania ponad 200 jednostek insuliny dziennie. Jednak ze względu na rosnącą świadomość konieczności leczenia problemów związanych z otyłością i nadwagą, w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie tą... no właśnie – chorobą?

Ciemna strona eteru

Zabrania się sprzedaży eteru etylowego i jego mieszanin – stwierdzał artykuł 3 uchwalonej przez sejm ustawy z dnia 22 czerwca 1923 r. w przedmiocie substancji i przetworów odurzających. Nie bez kozery, gdyż, jak podawały statystyki, aż 80 proc. uczniów szkół narkotyzowało się eterem. Nauczyciele bili na alarm – używanie przez dzieci i młodzież eteru prowadzi do ich otępienia. Lekarze wołali – eteromania to zguba dla organizmu, prowadzi do degradacji umysłowej, zaburzeń neurologicznych, uszkodzenia wątroby. Księża z ambon przestrzegali – eteryzowanie się nie tylko niszczy ciało, ale i duszę, prowadząc do uzależnienia.

Czy NFZ może zbankrutować?

Formalnie absolutnie nie, publiczny płatnik zbankrutować nie może. Fundusz bez wątpienia znalazł się w poważnych kłopotach. Jest jednak jedna dobra wiadomość: nareszcie mówi się o tym otwarcie.




bot