Profilaktyka

Krystyna Knypl

Jedynym sposobem utrzymania zdrowia jest jedzenie tego, czego nie lubisz, picie tego, czego nie chcesz i robienie tego, na co nie masz ochoty. (Mark Twain)

Profilaktyka, z ekonomicznego punktu widzenia, należy do najskuteczniejszych i najbardziej korzystnych metod zwalczania chorób. Wiadomo, że wydana dziś na profilaktykę jedna złotówka oznacza zaoszczędzenia w przyszłości dziesięciu złotych. Mimo to rozwój profilaktyki w naszym kraju jest bardzo powolny.

Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka. Niewątpliwie jedną z głównych jest brak odpowiedniej świadomości zarówno u pacjentów, jak i u pracowników ochrony zdrowia. Społeczeństwo amerykańskie osiągnęło 20-procentowy spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia na przestrzeni lat 1970-90, co w 50% było następstwem zmian stylu życia. Trzy podstawowe filary tych zmian to: zaprzestanie palenia papierosów, właściwe odżywianie oraz wysiłek fizyczny. Są to jednocześnie trzy główne, poddające się kontroli czynniki ryzyka choroby wieńcowej i zawału serca.

Prognoza sporządzona przez ekspertów Harvard School of Public Health w Bostonie na potrzeby Światowej Organizacji Zdrowia przewiduje następujące zmiany w częstości występowania chorób (prognoza dotyczy całej kuli ziemskiej, patrz tabela).

Zważywszy na fakt, że widoczne efekty postępowania profilaktycznego występują po 10-20 latach, powyższa prognoza może być wskazówką, na jakie dyscypliny medyczne należy skierować najbardziej energiczne działania profilaktyczne.

W 1990 r. na całym świecie z powodu zawału serca i udaru mózgu zmarło 10,7 mln ludzi, podczas gdy na raka płuc 0,9 mln ludzi *.

Szczególną uwagę należy więc zwrócić na zwalczanie czynników ryzyka choroby wieńcowej, zawału serca oraz udaru mózgu. Największy sukces można odnieść, gdy postępowanie profilaktyczne zostanie skierowane do młodych osób o wysokim poziomie ryzyka tych trzech chorób.

Najważniejszym zadaniem prawidłowo prowadzonej profilaktyki powinno być wyszukanie osób o wysokim ryzyku. Z trzech grup przyczynowych chorób odnaczyniowych (czynnik genetyczny, czynnik środowiskowy, czynniki regulacyjne) stały jest czynnik genetyczny. Jest to zatem najlepszy klucz do wyszukiwania osób o podwyższonym ryzyku. Ponadto czynnik ten ma silniejsze negatywne oddziaływanie niż czynnik środowiskowy. Potwierdzają to kanadyjskie badania nad rodzinami nadciśnieniowymi, które wychowywały dzieci rodzone i adoptowane. Ciśnienie krwi u dzieci rodzonych było znamiennie wyższe niż u dzieci adoptowanych, wychowywanych w tych samych warunkach środowiskowych.

Skuteczne postępowanie celowane na grupy wysokiego ryzyka można osiągnąć rozpoczynając szacowanie tego ryzyka u dorosłych dzieci (mężczyźni od 35. roku życia, kobiety od 40. roku życia) chorych, którzy przeszli zawał serca lub udar mózgu albo obecnie są chorzy.

Do konkursu ofert 2000 w BKChSM na programy profilaktyczne przystąpiło 56 ośrodków. Po szczegółowej ocenie ofert i negocjacjach komisja konkursowa zakwalifikowała do realizacji 29 programów z 17 ośrodków zarówno branżowych, jak i regionalnych. Środki kasy na ten cel w 42% przeznaczono na programy profilaktyczne u dzieci i młodzieży, a w 58% u dorosłych.

Programy dla dzieci i młodzieży to: promocja zdrowego stylu życia, profilaktyka wad postawy, edukacja w zakresie profilaktyki uzależnień od alkoholu, narkotyków i substancji psychoaktywnych. Ponadto zapewniono finansowanie badań przesiewowych u noworodków w kierunku fenyloketonurii, hipotyreozy i hipertyreozy.

Wśród programów profilaktycznych dla dorosłych najwięcej środków budżetowych skierowano na programy profilaktyczne zapobiegające chorobie wieńcowej, zawałowi serca oraz udarowi mózgu.

Programy te przewidują warsztaty edukacyjne dla pacjentów oraz wyszukiwanie osób z grup wysokiego ryzyka. Szczególny nacisk położono na profilaktykę rodzinną. Na wykłady z zakresu prawidłowego żywienia będą zapraszani nie tylko chorzy, ale również ich współmałżonkowie oraz dzieci. Niektóre programy szczegółowo ocenią stopień ryzyka zagrożenia u dorosłych dzieci osób, które przeszły zawał serca i udar mózgu lub obecnie są chore. Dorosłe dzieci takich osób nie zawsze są ubezpieczone w BKChSM. Przewidzieliśmy, że 5% dorosłych dzieci będzie zaproszone na koszt BKChSM do udziału w programach.

Byłoby wielce pożyteczne dla ubezpieczonych, gdyby kasy regionalne zdecydowały się na współuczestnictwo finansowe w programach profilaktyki przeciwzawałowej i przeciwudarowej. W profilaktyce tej zadania są tak olbrzymie, że tylko współdziałanie z kasami regionalnymi może przynieść oczekiwane rezultaty.

Nasze programy profilaktyczne zostały opracowane przez wybitnych specjalistów (niektórych z nich przedstawimy niebawem, programy mają bowiem charakter autorski). Pierwsi chorzy w jednym z programów zostali przebadani już na początku stycznia 2000 r.

W budżecie BKChSM przewidziano również odpowiednie środki na programy z zakresu profilaktyki nowotworów. Poza profilaktyką nowotworów gruczołu piersiowego rozpoczęliśmy też dwa inne programy (opracowane wg światowych standardów): profilaktyki raka jądra oraz profilaktyki nowotworów jelita grubego. Chorzy na cukrzycę mogą wziąć udział w naszych programach edukacyjnych.

Pamiętaliśmy również o tym, że ciągłe kształcenie jest obowiązkiem każdego pracownika ochrony zdrowia. Nasi oferenci mogą odbyć szkolenie (w części naukowej na koszt BKChSM) w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie, na kursie "Wdrażanie zasad prawidłowego żywienia w grupach ryzyka chorób układu krążenia". Planujemy trzy edycje kursu w Warszawie oraz siedem edycji terenowych.

Mamy również w planie trzy ogólnodostępne akcje profilaktyczne dla ubezpieczonych. Jedna z nich, "Jesienny spacer po zdrowie", odbyła się w ubiegłym roku i zgromadziła ponad 10 tysięcy zainteresowanych. Zachęca to do jej powtórzenia oraz zaprojektowania innych akcji.

Najpopularniejsze artykuły