Spis treściSZ nr 43–46/2009
z 1 czerwca 2009 r.
Stuknij na okładkę, aby przejść do archiwun rocznika 2009
Z OKŁADKI
Leczenie kosztem życia lekarza
Ryszard Kijak
Śląska Izba Lekarska przeprowadziła badanie długości życia lekarzy. Na podstawie średniej wieku zgonów 600 lekarzy zarejestrowanych w ŚIL, zmarłych w latach 2001-2006, wyliczono, iż tamtejsi lekarze żyją przeciętnie 68,1 roku (przy średniej dla statystycznego obywatela Polski płci męskiej wynoszącej 70,5 roku), a lekarki żyją przeciętnie 67,3 roku (przy średniej krajowej dla kobiet 78,9 roku). Lekarze z województwa śląskiego żyją zatem o 2,4 roku krócej niż inni mężczyźni w Polsce, a lekarki - ponad 11 lat krócej niż statystyczne Polki wykonujące inne zawody. A nie tylko śląscy lekarze umierają przedwcześnie. Niedawno do szpitala, w którym pracuję, przywieziono w ciężkim stanie mego kolegę lekarza, z perforowanym wrzodem żołądka. Dolegliwości odczuwał przez kilka miesięcy, ale nie miał czasu, by się leczyć; wciąż odrywały go od tego obowiązki służbowe. Został uratowany w ostatniej chwili. Miał więcej szczęścia od swojej żony, też lekarki, którą również znałem. Zmarła ona wskutek zapalenia otrzewnej. Bagatelizowała objawy i zaniedbała leczenie, gdyż nie mogła się oderwać od swoich pacjentów. (...)
Z WOKANDY
Sąd nad dr. G. (część 10.)
Czy cel - dobro chorego - usprawiedliwia wszystko?
Helena Kowalik
- Proszę odpowiedzieć na pytanie - oskarżony G. zwraca się do świadka, dr. Krzysztofa N. - Czy wprowadzona przeze mnie organizacja pracy na oddziale kardiochirugii, dyscyplina, wreszcie tzw. mobbing, jak to określano na sali sądowej, służyły dobru choremu, które jest najwyższym prawem? A przy okazji - może pan tę sentencję wygłosić w oryginale? Świadek posłusznie recytuje Hipokratesa: "Salus aegroti suprema lex". I milknie. Ta cisza wydaje się nie mieć końca. Wreszcie pada odpowiedź z odcieniem wahania w głosie: - Tak. Dr Mirosław G. z uśmiechem spogląda na prokuratora. (...)
WYDARZENIA
Władza ma rację, nawet jak jej nie ma
Aleksandra Gielewska
Warunkiem dojrzałego, odpowiedzialnego dialogu obywatelskiego w demokracji jest m.in. rzetelna wiedza o sytuacji tu i teraz, świadomość uwarunkowań determinujących postawy i poglądy stron uczestniczących w debacie, ale również - respektowanie wcześniejszych ustaleń. Niestety, w realiach polskiej ochrony zdrowia próby zawierania umów społecznych czy wspólnych porozumień ponad podziałami politycznymi - kończyły się dotąd fiaskiem, choć czasem z pewnym odroczeniem. Na koniec rozmów okazywało się jednak, że najmocniejsze są racje strony rządzącej. (...)
Jaka motywacja, taki efekt
Małgorzata Solecka
Minister zdrowia zapowiada, że od 2010 r. będziemy mieć dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne, które docelowo zasilą system opieki zdrowotnej kwotą bliżej nieznaną, ale - po przełożeniu procentów na liczby bezwzględne - robiącą wrażenie: od ponad 5 do nawet 15 miliardów złotych. A wszystko - za jedyne 40 złotych miesięcznie od osoby. 5 do 15 miliardów złotych to oczywiście tylko luźne szacunki na marginesie obliczeń resortu zdrowia. (...)
Algorytm zniknie. Referencyjne będą oddziały, a nie szpitale
Aleksandra Kurowska
- Rezygnujemy z algorytmu w wyliczaniu środków na opiekę zdrowotną dla poszczególnych województw - zapowiedziała minister Ewa Kopacz. Od nowego roku w podziale pieniędzy na regiony brane pod uwagę ma być tylko to, ile mają mieszkańców, w tym dzieci i osób starszych z racji wyższego w tych grupach ryzyka zdrowotnego. - To, że w jednych województwach stawka na mieszkańca jest znacznie niższa niż np. na Mazowszu, to sztuczne ograniczanie dostępu do świadczeń medycznych - mówiła minister na spotkaniu z dziennikarzami. (...)
Burzliwy koszyk
Jan Osiecki
Czy ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, uchwalona na 41. posiedzeniu Sejmu, wprowadza tylnymi drzwiami współpłacenie? Trzy propozycje dokonywanych w niej zmian budzą zaniepokojenie. Minister Ewa Kopacz zaprzecza; twierdzi, że osoby krytykujące jej pomysły w ogóle nie czytały projektu ustawy. Nudna z założenia debata nad nowelizacją ustawy o świadczeniach finansowanych ze środków publicznych, określająca m.in. zasady tworzenia koszyka świadczeń gwarantowanych, zamieniła się w burzliwą dyskusję. Opozycja zarzuciła rządowi, że przy okazji koszyka gwarantowanych świadczeń tylnymi drzwiami wprowadza współpłacenie za procedury medyczne. (...)
Pierwsza polska monografia na temat kardiologii interwencyjnej
Marcin Wełnicki
Zaprezentowana 17 kwietnia, podczas odbywających się w Warszawie XIII Warsztatów Kardiologii Interwencyjnej, pierwsza polska monografia poświęcona tej dziedzinie - powstała pod redakcją wybitnych specjalistów: doc. Grażyny Brzezińskiej-Rajszys, doc. Marka Dąbrowskiego, prof. Witolda Rużyłły oraz prof. Adama Witkowskiego. Autorami poszczególnych rozdziałów są czołowi polscy specjaliści w nieoperacyjnym leczeniu choroby niedokrwiennej serca oraz wad serca u dzieci i u dorosłych. - Od pierwszej nieoperacyjnej korekty wady wrodzonej serca w naszym kraju mijają już 33 lata, w tym czasie w dziedzinie kardiologii inwazyjnej dokonał się niezwykły postęp - przypomina prof. Witold Rużyłło, dyrektor Instytutu Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie. (...)
Novo Nordisk najlepszym miejscem pracy według prestiżowego rankingu Great Place To Work
Instytut The Great Place to WorkŽ od lat tworzy Ranking Najlepszych Miejsc Pracy w krajach na całym świecie. W Polsce taki ranking powstał po raz pierwszy, pod patronatem Giełdy Papierów Wartościowych oraz Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan. 26 maja na GPW odbyła się uroczystość wręczenia nagród. - Wspaniałe miejsca pracy są także wspaniałymi miejscami dla inwestorów. Jakość kadr i zasobów intelektualnych jest bardzo istotna dla konkurencyjności firm - mówił na gali Ludwik Sobolewski, prezes warszawskiej giełdy. W tegorocznym rankingu w pierwszej dziesiątce znalazły się aż 3 firmy farmaceutyczne: bezkonkurencyjna okazała się firma Novo Nordisk Pharma - uplasowała się na drugim miejscu, Eli Lilly Polska - na piątym, GlaxoSmithKline Pharma na ósmym. (...)
PUNKTY WIDZENIA
Podwyżkowy fortel?
Marek Derkacz
23 kwietnia minister zdrowia Ewa Kopacz podpisała Rozporządzenie w sprawie wysokości zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego lekarzy i lekarzy dentystów odbywających specjalizację w ramach rezydentury. Pomimo wielokrotnie składanych deklaracji, że istotna podwyżka płac rezydentów wejdzie w życie z dniem 1 stycznia br. - bez zbędnego rozgłosu postanowiono trochę na młodych lekarzach zaoszczędzić. Projekt rozporządzenia w ostatniej chwili został zmieniony. Jak można się domyśleć, na niekorzyść młodych lekarzy... W gabinetach, na szpitalnych korytarzach, wśród uczestników medycznych portali i list dyskusyjnych panuje przekonanie, że na konta bankowe lekarzy rezydentów wpłyną już niedługo całkiem pokaźne sumy. Medycy najprawdopodobniej nie wiedzą, że wyrównania za pierwsze cztery miesiące 2009 r. w kwocie, o jakiej myślą, wcale nie otrzymają. (...)
Z DROGI...
Zbawcy
Andrzej Musiałowicz
Dole i niedole pacjentów usiłujących poruszać się w modyfikowanym co chwila polskim systemie opieki zdrowotnej opisywane i pokazywane są praktycznie codziennie we wszystkich mediach. Na biednego pacjenta czyhają wszędzie zasadzki: każe mu się czekać na wizytę w wielotygodniowych kolejkach, wymaga zaświadczeń o opłaceniu składek na ubezpieczenie zdrowotne, utrudnia dostęp do wielu świadczeń poprzez wprowadzenie wymogu uzyskania wcześniejszego skierowania od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, no, a do tego wszystkiego zdarza się jeszcze, że pracownicy medyczni odchodzą niespodziewanie od łóżek. (...)
OKIEM DYREKTORA
Ale to już było
Janusz Atłachowicz
Minister zdrowia zapowiedziała zmiany w trybie podziału środków przeznaczonych na ochronę zdrowia pomiędzy poszczególne województwa. Pieniądze mają być dzielone bardziej sprawiedliwie, czyli w przeliczeniu na głowę mieszkańca w województwie. Dotychczasowy algorytm opiera się na wysokości dochodu przypadającego na osobę w gospodarstwie domowym. Po zmianie - więcej środków ma być dla populacji dzieci poniżej 5. roku życia i dorosłych powyżej 65. roku życia. Nowy podział miałby obowiązywać od 2010 roku. Według pani minister, ma być bardziej sprawiedliwy. Czyli - dotychczasowy był mniej sprawiedliwy. (...)
BIZNES, RYNEK, EKONOMIA
Giełdowe spółki w czasach kryzysu
Beata Majewska
Kryzys finansowy, przewlekła bessa, napady paniki wśród inwestorów, pikujące notowania - wszyscy, którzy mają cokolwiek wspólnego z giełdą i inwestowaniem, od miesięcy żyją w niepokoju. Wszyscy? Są spółki, których zła koniunktura zdaje się nie imać. Spółki z branży medycznej i farmaceutycznej, notowane na GPW, radzą sobie całkiem nieźle. To stara prawda. Obie branże, medyczna i farmaceutyczna, należą do najbardziej odpornych na kryzysy ekonomiczne i finansowe. Wiadomo: ludzie chorują i leczą się i w czasach prosperity, i podczas złej koniunktury. Jeśli więc wierzyć analitykom, właśnie w ten segment powinni inwestować ci, którym recesja nie pochłonęła wszystkich funduszy. Patrząc na kondycję większości notowanych na giełdzie polskich spółek produkujących leki i handlujących nimi oraz oferujących usługi medyczne, na tle choćby sektora bankowego, trudno nie zgodzić się z taką tezą, choć załamanie rynków finansowych i rozchwianie kursów walut odcisnęły piętno także na tej części rynku. (...)
Prywatyzacja, która nie rozwścieczyła PiS
Wacław Rogut
Po pół roku funkcjonowania szpitala-spółki starosta wołowski Maciej Nejman twierdzi, że warto było do tego doprowadzić. - Mieszkańcy nie odczuli zmian, a spółka mocno stoi na nogach - mówi. W dodatku, mimo gromów rzucanych przez centralę Prawa i Sprawiedliwości na samorządowców popierających prywatyzację szpitali, on sam legitymację PiS ciągle ma w kieszeni, chociaż samorządowcy z Bytowa czy Lwówka Śląskiego za poparcie dla przekształceń zapłacili usunięciem z partyjnych szeregów. Mimo że PiS nie zgadza się na prywatyzację szpitali, partia przełknęła gorzką, wołowską pigułkę. Dlaczego? (...)
FELIETONY
PANOPTICUM
Nieśliskowość WC
Marek Wójtowicz
Siedem lat temu pacjentka hospitalizowana na neurologii z powodu SM wstała w nocy z łóżka i udała się, samodzielnie, do toalety sąsiadującej z salą chorych. Niestety, pośliznęła się tam i upadła doznając otwartego złamania kości podudzia. Uraz został wyleczony, poszkodowana postanowiła jednak wywalczyć za tę krzywdę 10 000 zł zadośćuczynienia. (...)
Demokracja
Andrzej Sośnierz
Z okazji symbolicznej czerwcowej daty pojawiają się różne publikacje próbujące podsumować minione dwudziestolecie. Oczywiście, dominuje skłonność do hagiografii, a powstające w tym nurcie opisy przedstawiają miniony okres jako pasmo sukcesów, których autorzy już w kołysce wykazywali cechy przyszłych "dobrych ojców" Narodu i Ojczyzny. Co więksi realiści piszą w trochę innym stylu, że wprawdzie było to i owo nie tak, ale przecież nie da się zaprzeczyć, że... i tu następuje wyliczanka pasma łask i dobrodziejstw, których doświadczyliśmy w ciągu tych lat dzięki nowemu, dobremu ustrojowi światłej demokracji. (...)
TYLKO FAKTY
Średni personel
Marek Nowicki
W maju, na konferencji poświęconej nowym wyzwaniom w polskim pielęgniarstwie, dowiedziałem się wreszcie, dlaczego pielęgniarki strasznie nie lubią, kiedy nazywa się je "siostrami". Przede wszystkim - pielęgniarki nie chcą być kojarzone z siostrami zakonnymi. Z drugiej jednak strony, w samym tym określeniu nie ma nic złego: "siostra" to przecież osoba bardzo bliska, ktoś z rodziny. Dlatego pielęgniarki nie oburzają się, kiedy w ten sposób są nazywane przez pacjentów. Nie lubią jednak, kiedy tego zwrotu wobec nich używają lekarze. (...)
REPORTAŻ
Optymistyczny realista
Halina Pilonis
Niegdyś chirurg, potem menedżer krajowych filii potężnych koncernów farmaceutycznych oraz prezes organizacji zrzeszającej innowacyjne firmy farmaceutyczne w Polsce. Ostatnio, po 20 latach pracy w przemyśle farmaceutycznym, Zdzisław Sabiłło rozpoczął własną działalność gospodarczą. Ma nadzieję, że jego firma zajmująca się sprzedażą wiedzy i skutecznych recept na sukces też go odniesie. Zdzisław Sabiłło w maju założył własną firmę know-how Pharma Business Administration Consultancy. Zamierza doradzać producentom leków, hurtowniom i pozostałym graczom rynku farmaceutycznego. Zna ów rynek jak nikt inny. Wie, jak się leki ordynuje, produkuje i sprzedaje. (...)
KLINIKA
Palące problemy gorączek u dzieci
Z profesorem Andrzejem Radzikowskim, kierownikiem Kliniki Gastroenterologii Dziecięcej WUM, na temat postępowania w przypadku gorączki u dzieci rozmawia Marcin Wełnicki. (...)
Leczenie astmy
Z profesorem Wacławem Droszczem, honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i honorowym prezesem Towarzystwa Przyjaciół Chorych na Astmę rozmawia Marcin Wełnicki (...)
NAUKA
Nowe wytyczne
Tromboliza w udarze niedokrwiennym mózgu
Marcin Wełnicki
Obecnie jedyną możliwością przyczynowego leczenia udaru niedokrwiennego mózgu jest tromboliza. - Od tego roku tromboliza przy wykorzystaniu alteplazy figuruje na liście procedur finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Każdy pododdział neurologiczny dysponujący odpowiednim sprzętem może więc w ten sposób leczyć swoich pacjentów. Nie ma ku temu żadnych przeszkód finansowo-proceduralnych - twierdzi prof. Jan Kochanowski, prezes Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej. Sama procedura obwarowana jest jednak szeregiem przeciwwskazań. W praktyce jednym z najistotniejszych jest kryterium czasu; zgodnie z rejestracją leku alteplazę można podać tylko wtedy, jeśli od wystąpienia objawów klinicznych udaru minęły mniej niż trzy godziny. Szereg publikacji sugeruje jednak, że okno czasowe można bezpiecznie wydłużyć o dodatkowe półtorej godziny. (...)
Inhibitor trombiny u pacjentów z migotaniem przedsionków
Marcin Wełnicki
Podczas 80. corocznego kongresu Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego (AHA - American Heart Association) przedstawiono wyniki badania PETRO-Ex, kontynuacji wcześniejszej oceny stosowania dabigatranu u pacjentów z niezastawkowym migotaniem przedsionków. Badanie PETRO obejmowało 502 pacjentów; u 70 z nich stosowano warfarynę (do wartości INR 2-3), u pozostałych dabigatran w dawkach 50, 150 lub 300 mg/d oraz - w przypadku niektórych badanych - również kwas acetylosalicylowy ASA. (...)
Pokrewieństwo a przedwczesne oddzielenie się łożyska
Tomasz Góra
Przedwczesne oddzielenie się łożyska (placental abruption - PA) jest groźną patologią położniczą i drugą co do częstości przyczyną krwawień z dróg rodnych w II i III trymestrze ciąży. Ryzyko wystąpienia PA w kolejnej ciąży wynosi 5-17%, a w razie dwukrotnego wystąpienia - 25%. Przyczyna występowania PA nie jest do końca wyjaśniona. 50% ciężkich postaci PA wiąże się z nadciśnieniem tętniczym u matki. Winą obarcza się też zmiany w płycie podstawowej łożyska lub miejscu łożyskowym (zmiany naczyniowe, uszkodzenie naczyń, zmiany wsteczne lub zapalne, mięśniaki podśluzówkowe, wady macicy, zespół żyły głównej dolnej) lub zmiany objętościowe macicy (nagłe odpłynięcie wód przy wielowodziu, poród w ciąży wielopłodowej, krótką pępowinę, silną czynność skurczową macicy). (...)
INBONE - nowoczesna proteza stawu skokowego
Marcin Wełnicki
Pierwszą w Europie operację wszczepienia nowatorskiej protezy stawu skokowego INBONE przeprowadzono 21 kwietnia br. w klinice ortopedycznej NZOZ Carolina Medical Center w Warszawie. Doktorowi Robertowi Śmigielskiemu podczas zabiegu asystował prof. James K. DeOrio, wykładowca Duke University w USA i twórca protezy. Do zabiegu zakwalifikowano troje pacjentów, którzy wcześniej zostali zdyskwalifikowani z klasycznej protezoplastyki. ...)
MEDUKACJA
Bądź LEPszy w testach
Łukasz Małek
Pytania testowe, których zakres pokrywa się z LEP. Prawidłowe odpowiedzi wraz z komentarzami. (...)
KONFERENCJE
VIII Krajowa Konferencja Szkoleniowa Towarzystwa Internistów Polskich
Kiedy dać choremu umrzeć?
Karol Tarasiński
Na pytanie, kiedy lekarz powinien pozwolić umrzeć swojemu pacjentowi, wciąż nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Tegoroczną konferencję TIP rozpoczęło sympozjum "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej", podczas którego dyskutowano właśnie nad tą trudną i niezwykle ważną kwestią. Sympozjum miało pomóc lekarzom internistom poruszać się na obszarze granicznym życia i śmierci w ich praktyce zawodowej. To przecież oni niejednokrotnie decydują, po której stronie tej cienkiej granicy znajdzie się ich pacjent. I są to decyzje nieodwracalne, budzące najżywsze emocje. Lekarze, dysponując współczesnymi narzędziami medycznymi, starają się nie dopuścić do naturalnej śmierci pacjenta. Niestety, naruszają przy tym niekiedy, choć nieumyślnie, jego poczucie godności. (...)
Po Światowym Dniu Nerek
Nadciśnienie tętnicze a choroby nerek
Martyna Tomczyk
Jak wynika z najnowszych danych epidemiologicznych, ponad 250 milionów ludzi na świecie cierpi z powodu chorób nerek. W zależności od regionu geograficznego liczba osób ze schorzeniami nerek waha się od 6 do 20% populacji. Przebieg chorób nerek jest często podstępny, z długim okresem bezobjawowym. Brak odpowiednio wcześnie wdrożonego leczenia sprawia, że schorzenie przechodzi w stan przewlekły i prowadzi do niewydolności nerkowej oraz niebezpiecznych komplikacji ze strony układu sercowo-naczyniowego. Tegoroczny ,,Światowy Dzień Nerek" poświecono związkom między chorobami nerek a nadciśnieniem tętniczym. Podczas uroczystego spotkania w auli Académie Nationale de Médecine w Paryżu, naukowcy dyskutowali na temat ścisłej korelacji, jaka istnieje między nadciśnieniem tętniczym a chorobami nerek. Z jednej strony nadciśnienie odgrywa kluczową rolę w rozwoju chorób nerek, z drugiej zaś - to właśnie choroby nerek przyczyniają się do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Przypuszcza się, że w najbliższym dziesięcioleciu liczba osób cierpiących na choroby nerek spowodowane nadciśnieniem i wymagających dializ oraz przeszczepów zwiększy się aż dwukrotnie. (...)
Konferencja internistyczna MEDEC, Paryż 2009
Spójrzmy pacjentowi prosto w oczy...
Martyna Tomczyk
Choroby oczu mogą być wywoływane przez urazy i zakażenia. Mogą być także miejscowym, często pierwszym objawem ogólnego schorzenia organizmu. Ta ścisła korelacja między chorobami oczu a chorobami ogólnoustrojowymi stwarza niekiedy problem: czy choroba powinna być leczona przez okulistę, czy przez internistę? Podczas tegorocznej konferencji internistycznej MEDEC w Paryżu specjaliści okulistyki przedstawili kilka najważniejszych problemów, z którymi zarówno okulista, jak i lekarz internista może się spotkać podczas swojej codziennej praktyki. Dr Laurent Laloum, neurookulista z Paryża, poruszył zagadnienie objawów ocznych w przebiegu schorzeń neurologicznych. Okazuje się, że po 55. r.ż. każde osłabienie ostrości wzroku i/lub podwójne widzenie przejściowe lub stałe (nawet jeśli nie stwierdza się innych objawów) powinno nasuwać podejrzenie choroby Hornera i skłaniać do wykonania badania OB i CRP. (...)
I Warszawskie Dni Nauki o Żywieniu
Dieta czyni cuda
Katarzyna Mazowska
Interesujący przegląd badań z ostatnich 30 lat na temat wpływu niskotłuszczowych diet wegetariańskich na funkcjonowanie organizmu oraz zastosowania ich w leczeniu cukrzycy typu 2. przedstawiła Małgorzata Rzeszutek (absolwentka kierunku medycyna żywienia na Uniwersytecie Thames Valley w Londynie). Zaprezentowała badania dowodzące, iż zastosowanie diety wegetariańskiej może przyczynić się do zredukowania oporności na insulinę w cukrzycy typu 2., a w niektórych przypadkach - spowodować zmniejszenie przyjmowanej dawki leków bądź pozwolić nawet na całkowite ich odstawienie. Zgodnie z wynikami opublikowanymi w Diabetes Care (Barnard et al., 2006), dieta wegańska (pacjenci mogli się najadać do syta, nie musieli liczyć wymienników węglowodanowych) była trzykrotnie skuteczniejsza w redukowaniu stężenia HbA1c niż dieta rekomendowana przez ADA (American Diabetic Association). (...)
Leczenie hemofilii w Polsce
Michał Rutkowski
Polacy chorzy na hemofilię wciąż są leczeni preparatami osoczopochodnymi. Preparaty rekombinowane, od dawna będące "złotym standardem" w wielu krajach, mają zostać u nas wprowadzone w 2010 r., o czym zapewniał Marek Haber, podsekretarz stanu w MZ, podczas debaty "Leczenie hemofilii w Polsce - gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy". Hemofilia jest rzadką chorobą genetyczną, polegającą na niedoborze lub braku we krwi chorego jednego z czynników krzepnięcia. W Polsce zarejestrowanych jest obecnie ponad 2,5 tys. takich osób. Choroba jest nieuleczalna, jednak dzięki odpowiedniej terapii pacjenci mają szansę na normalne, aktywne życie. Wyróżnia się dwa modele postępowania terapeutycznego: tzw. leczenie na żądanie - stosowane doraźnie, gdy wystąpi epizod krwawienia, oraz leczenie profilaktyczne, polegające na podawaniu odpowiedniego czynnika krzepnięcia zapobiegającego krwawieniom. W Polsce ten drugi sposób leczenia dostępny jest od sierpnia 2008 r. i obejmuje dzieci do 18. r.ż. (...)