Służba Zdrowia - strona główna
SZ nr 85–92/2019
z 21 listopada 2019 r.


>>> Wyszukiwarka leków refundowanych


Super 70-latkowie

Justyna Grzechocińska

Chcielibyśmy mieć organizm wyposażony w mechanizmy broniące przed starością. Niestety, ewolucja na tym polu nas zawiodła. Około sześćdziesiątki tracimy gwarancję. Jak twierdził Witold Gombrowicz, wszyscy jesteśmy
w trakcie umierania.


Czas może być konceptualizowany w zróżnicowany sposób. Nie jest on wynalazkiem człowieka, ale przede wszystkim wynika z naturalnego rytmu natury. Biegnie zawsze do przodu, a zmiany, jakie zachodzą w czasie są nieodwracalne. Dotyczy to też ludzkiego życia. Pojawia się niejednokrotnie pytanie: kiedy ten czas tak szybko minął? Czy to już starość?

WHO za początek starości uznaje 60. rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy: od 60. do 75. r.ż. – wiek podeszły (wczesna starość), od 75. do 90. r.ż. – wiek starczy (późna starość), 90. r.ż. i powyżej – wiek sędziwy (długowieczność). Starzenie to stopniowe i następujące wraz z upływem czasu pogorszenie funkcji narządów, które utrudnia utrzymanie homeostazy. Choć każdy starzeje się inaczej, to pewne cechy mamy wspólne. Zgodnie z aktualną wiedzą starzenie się układu sercowo-
-naczyniowego oznacza zmniejszenie elastyczności naczyń tętniczych, zmniejszenie zdolności relaksacji, zwłaszcza lewej komory i jej podatności, osłabienie funkcji węzła zatokowo-przedsionkowego oraz zmniejszenie odpowiedzi na stymulację β-adrenergiczną. W układzie oddechowym następuje zwiększenie wymiarów pęcherzyków płucnych i oskrzelików końcowych z tendencją do zapadania się przestrzeni powietrznych, zmniejszenie powierzchni wymiany gazowej i zmniejszenie objętości oddechowej (statycznej i dynamicznej). W konsekwencji zmian w układzie oddechowym, krążenia i mięśniach znacznemu zmniejszeniu ulega maksymalne zużycie tlenu. Starzenie nerek obejmuje zmniejszenie nerkowego przepływu krwi i filtracji kłębuszkowej. Na skutek zmian w obrębie cewek nerkowych zmniejsza się zdolność nerek do zagęszczania i rozcieńczania moczu oraz regulacji pH, a także zdolność do zmian ilości sodu wydalanego z moczem. Najmniejsze zmiany obserwuje się w układzie pokarmowym, a częste u osób starszych zmiany atroficzne błony śluzowej żołądka i zmniejszenie kwaśności soku żołądkowego są konsekwencją infekcji Helicobacter pylori. Choć sam proces starzenia nie wystarcza do wywołania patologii, to jednak jej sprzyja. Stąd częstość występowania wielu chorób zwiększa się z wiekiem, a w konsekwencji wielochorobowość należy do typowych cech geriatrii.


„Każdy chce żyć długo,
ale nikt nie chce być stary”


Jonathan Swift


W naszym kręgu kulturowym samo słowo starość, nie jest wolne od konotacji pejoratywnych. W społeczeństwie kultywującym młodość, piękno, ale i efektywność, rywalizację. Piętno starości potęguje poczucie zagrożenia widma marginalizacją społeczną. Wyobraźmy sobie jednak, że możemy cofnąć proces starzenia się. W wieku siedemdziesięciu lat cieszyć się zdrowiem i kondycją trzydziestolatka. To właśnie udało się naukowcom, którzy odmłodzili laboratoryjne myszy. W 2018 roku naukowcy z University of Alabama w Birmingham wprowadzili zmianę w mRNA myszy. Jak wyjaśniają autorzy publikacji, która ukazała się w piśmie „Cell Death and Disease”, pogarszanie się pracy mitochondriów towarzyszy normalnemu procesowi starzenia i ma związek ze schorzeniami typowymi dla podeszłego wieku, takimi jak choroby układu krążenia, cukrzyca, zaburzenia neurologiczne i procesy nowotworzenia. W pierwszym etapie eksperymentu wprowadzono mutację stymulującą starzenie. W ciągu kilku tygodni zwierzęta osiwiały, zaczęły tracić futro, a ich skóra pokryła się zmarszczkami. Zaczęły się wolniej poruszać i zapadać w letarg. Wprowadzona przez badaczy mutacja nie wpłynęła tymczasem znacząco na pracę innych organów, co sugeruje, że skóra jest szczególnie wrażliwa na uszkodzenia mitochondriów. Po wyłączeniu zmutowanego genu, kiedy praca mitochondriów wróciła do normy, myszy odmłodniały. Ich skóra stała się gładka i pojawiło się na niej gęste futro. Zwierzęta stały się nieodróżnialne od innych myszy w tym samym wieku. Odkrycie zdaniem jego autorów otwiera nowe pole badań nad efektami starzenia i różnorodnymi zaburzeniami. Naturalne, że przed badaczami jeszcze długa droga, ale jest o co walczyć, bo według szacunków WHO, na przestrzeni lat 2000–2050 populacja ludzi w wieku 60 lat i więcej potroi się (z 600 milionów do 2 miliardów). Problem starzejących się społeczeństw dotyka wszystkie kraje, ale najbardziej jest i będzie widoczny w państwach słabo rozwiniętych – tam liczba ludzi starszych wzrośnie z 400 milionów w 2000 roku do 1,7 miliarda w 2050 roku. Ta zmiana demograficzna będzie miała znaczący wpływ na zdrowie publiczne. Zachowanie dobrego zdrowia w przypadku starszych ludzi jest niezwykle ważne, jeśli mają oni pozostać niezależni i być aktywnymi członkami swoich rodzin i społeczności.


Starość zaczyna się wtedy,
gdy jesteśmy na nią gotowi


Jakość życia człowieka już od najmłodszych lat zależy nie tylko od samej jednostki, ale i od społeczeństwa, możliwości, jakie mu stwarza, bądź ograniczeń, jakie jej narzuca. Wiele osób uważa, że do 70. roku życia zrobiły wszystko, co powinny. W rzeczywistości bycie „za wzgórzem” to tylko stan umysłu i w każdym wieku można robić niesamowite rzeczy.


Ci, którzy żyją w cieniu śmierci,
często żyją najbardziej


Stephen Hawking, to człowiek którego osiągnięcia przytłaczają, najwybitniejszy umysł naszych czasów. W czasie swojego długiego (biorąc pod uwagę chorobę) ponad siedemdziesięciosześcioletniego życia pracował, tworzył, odkrywał, inspirował. Błyskotliwe poczucie humoru i niespotykany intelekt, w połączeniu z chorobą stały się symbolem nieograniczonych ludzkich możliwości. Jak sam powiedział: „Chociaż nad moją przyszłością wisiała chmura, ku mojemu zaskoczeniu odkryłem, że bardziej cieszyłem się życiem w teraźniejszości. Zacząłem robić postępy w swoich badaniach”. Nigdy nie przestał. Już po 70. r.ż, bo w 2015 roku pomógł w uruchomieniu programu Breakthrough Initiatives, którego celem jest poszukiwanie pozaziemskich form życia oraz wysłanie w przestrzeń kosmiczną informacji na temat naszego gatunku. Hawking był zwolennikiem eksploracji kosmosu, a podczas oficjalnego startu tej inicjatywy powiedział: „W nieskończonym wszechświecie muszą istnieć inne formy życia, a pytanie, czy tak faktycznie jest, to najważniejsze pytanie, jakie możemy w ogóle postawić. Najwyższa pora, abyśmy poznali na nie odpowiedź”. Niewielu, jeśli w ogóle, następców Einsteina zrobiło więcej, aby pogłębić nasz wgląd we wszechświat, grawitację, przestrzeń i czas.


Żyć, żeby doczekać

Ponad 50 lat temu fizycy zastanawiali się nad istnieniem cząstki, której ze względu na brak odpowiedniej technologii nie byli w stanie potwierdzić. Wśród tych wielkich ludzi był prof. Peter W. Higgs, który postulował istnienie hipotetycznej cząstki elementarnej, która była uzasadniona teoretycznym mechanizmem Higgsa polegającym na sprzężeniu pól kwantowych materii. Cząstka ta odpowiadała za to, że pojedyncze atomy łączą się, tworząc materię, zamiast pędzić samodzielnie przez Wszechświat. To ostatni element teorii Modelu Standardowego – czyli najbardziej precyzyjnej teorii rozwoju Wszechświata, jaką się udało stworzyć i w dużym stopniu potwierdzić. Na dowód swojej rewolucyjnej teorii oraz na światową sławę profesor musiał czekać niemal 50 lat. W 2012 roku zespół pracujący przy Wielkim Zderzaczu Hadronów w ośrodku CERN pod Genewą potwierdził eksperymentalnie istnienie cząstki. 84-letni noblista pytany, jak się teraz czuje, powiedział: „Oczywiście jestem zachwycony i czuję ulgę, że to już koniec tej długiej drogi”.


Profesorowi Higgsowi nie bardzo podoba się to, że ta cząstka jest nazywana „bozonem Higgsa”. Zawsze lojalny wobec kolegów podkreślał, że nie wymyślił jej sam, gdyż w połowie lat 60. wielu innych fizyków wpadło na podobny pomysł. Nie lubi też nazwy „boska cząstka”, bo jest ateistą.


Podobnie, bo dopiero po 70. roku życia doczekali Nagrody Nobla James P. Allison i Tasuku Honjo, laureaci w dziedzinie medycyny i fizjologii. Allison badał znajdujące się na limfocytach, komórkach układu odpornościowego, receptory CTLA-4. To dzięki nim można obejść mechanizm powstrzymujący reakcję układu immunologicznego i, co ważne, stymulować układ do skutecznego ataku na komórki nowotworowe. Równolegle badania na receptorach limfocytów zwanych PD-1 prowadził Honjo. Receptory te, określone jako punkty kontrolne, okazały się przełomem w walce z czerniakiem czy nowotworem płuc i nerek. Wymyślona przez laureatów koncepcja zaprzęgnięcia układu odpornościowego do kuracji onkologicznych polega w skrócie na tym, aby zdemontować na powierzchni limfocytów wspomniane receptory, które pełnią rolę swoistych hamulców. Dzięki ich odkryciom opracowano leki pobudzające CTLA-4 i PD-1. Pierwszym lekiem, który oddziaływał na CTLA-4 był ipilimumab stosowany w leczeniu czerniaka. Molekuły, które stymulują PD-1 to niwolumab i pembrolizumab. Leki te są najczęściej stosowane przy leczeniu raka płuc, choć niwolumab refundowany jest w Polsce również przy leczeniu raka nerek i chłoniaka Hodgkina.

Pierwszy Amerykanin w kosmosie, który okrążył Ziemię – John Glenn, mógł myśleć, że największe już za nim, ale życie niesie wielkie możliwości w starości. Ponownie zapisał się w historii, kiedy w wieku 77 lat stał się najstarszą osobą podróżującą w kosmosie. Jako astronauta na pokładzie promu Discovery w ciągu dziewięciu dni okrążył Ziemię 134 razy.


Niezwykli seniorzy


Podczas gdy świat słyszy o wielkich odkrywcach i naukowcach, to jest też rzesza niesamowitych Kowalskich, Nowaków i Smithów. Ludzie ci nie pozwolili, aby upadek ciała lub kłopoty starzenia powstrzymały ich przed dokonaniem wielkich wyczynów. Wspinając się po górach, kończąc maratony, zdobywając nagrody i kosmos. Dla nich starość jest złotą erą:

Gladys Burrill (92 lata) – przebiegła maraton i trafiła do Księgi Rekordów Guinnessa jako najstarsza uczestniczka maratonu. Ukończyła wyścig w Honolulu w czasie 9 godzin 53 minut i 16 sekund.

Stanisław Kowalski (109 lat) – w wieku 104 lat ustanowił rekord Europy w biegu na 100 metrów w swojej kategorii wiekowej. Jest najstarszą osobą w Europie, która ukończyła bieg na 100 metrów. Na Drużynowych Halowych Mistrzostwach Polski Weteranów w Toruniu w grudniu 2014 ustanowił w kategorii wiekowej powyżej 100 lat rekordy świata w biegu na 60 m (19,72 sek.) i w pchnięciu kulą (5,08 m), a na halowych mistrzostwach Europy w 2015 roku zdobył w swojej kategorii wiekowej złoty medal w biegu na 60 metrów z czasem 20,27 sekundy i złoty medal w pchnięciu kulą z wynikiem 5,07 m.

Teiichi Igarashi (100 lat) – wspinał się na górę Fudżi co roku, odkąd skończył 89 lat, aż w 1987 roku stał się pierwszym stulatkiem, który wspiął się na najwyższą górę Japonii.

Arthur Winston (100 lat) – był pracownikiem metra w Los Angeles przez 72 lata i został uhonorowany tytułem „Pracownika Stulecia”, ponieważ nigdy nie spóźnił się do pracy i wykorzystał tylko jeden dzień urlopu w całej swojej karierze – poszedł na pogrzeb żony w 1988 roku. Odszedł na emeryturę w wieku 100 lat.

Olive Riley (108 lat) – uważana za najstarszą blogerkę na świecie, pochodząca z Australii Olive Riley zaczęła pisać swojego bloga „Życie Riley” w lutym 2007 roku w wieku 107 lat. Jej ostatni post jest datowany na 26 czerwca 2008. Napisała go w domu opieki w miejscowości Woy Woy, w Nowej Południowej Walii. W poście tym narzekała na uporczywy kaszel. Zmarła dwa tygodnie później w wieku 108 lat. Olive Riley zdążyła zamieścić ponad 70 postów, jak również kilka plików wideo na YouTube.

Subiektywne odczuwanie czasu przez jednostkę, autoocena osiąganego wieku względem etapu życia, w którym się człowiek znajduje, to wynik zarówno kryteriów biologicznych, jak i kulturowych. Dlatego starość jest współcześnie określeniem mglistym, niejednoznacznym. Trudno jest wskazać granicę określającą czas wejścia jednostki w ten etap życia. Jak mawiał Platon „Starość i małżeństwo mają podobieństwo: obojga sobie życzymy, a jak przyjdą, często jesteśmy smutni”.

***

Każdy etap w życiu człowieka skłania do refleksji, która nie powinna się wiązać ze strachem o brak akceptacji społecznej, pociągającej za sobą widmo marginalizacji. Jak pokazują wielcy ludzie tego świata i zwykli Kowalscy, na starość zawsze jest za wcześnie. Parafrazując ostatni śródtytuł „Życie zaczyna się wtedy, gdy jesteśmy na to gotowi”: Nie bójmy się starości, ale i nie spieszmy się być starzy, bo jest jeszcze tyle do zrobienia.




Najpopularniejsze artykuły

Programy lekowe w chorobach z autoimmunizacji w praktyce klinicznej. Stan obecny i kierunki zmian – oglądaj na żywo

Tygrys maruder

Gdzie są powiatowe centra zdrowia? Co z lepszą dostępnością do lekarzy geriatrów? A z obietnicą, że pacjent dostanie zwrot kosztów z NFZ, jeśli nie zostanie przyjęty w poradni AOS w ciągu 60 dni? Posłowie PiS skrzętnie wykorzystali „100 dni rządu”, by zasypać Ministerstwo Zdrowia mniej lub bardziej absurdalnymi interpelacjami dotyczącymi stanu realizacji obietnic, złożonych w trakcie kampanii wyborczej. Niepomni, że ich ministrowie i prominentni posłowie w swoim czasie podkreślali, że na realizację obietnic (w zdrowiu na pewno) potrzeba kadencji lub dwóch.

Najlepsze systemy opieki zdrowotnej na świecie

W jednych rankingach wygrywają europejskie systemy, w innych – zwłaszcza efektywności – dalekowschodnie tygrysy azjatyckie. Większość z tych najlepszych łączy współpłacenie za usługi przez pacjenta, zazwyczaj 30% kosztów. Opisujemy liderów. Polska zajmuje bardzo odległe miejsca w rankingach.

VIII Kongres Patient Empowerment

Zdrowie jest najważniejsze, ale patrząc zarówno na indywidualne decyzje, jakie podejmują Polacy, jak i te zapadające na szczeblu rządowym, praktyka rozmija się z ideą – mówili uczestnicy kongresu Patient Empowerment (14–15 maja, Warszawa).

Leki przeciwpsychotyczne – ryzyko dla pacjentów z demencją

Obecne zastrzeżenia dotyczące leczenia behawioralnych i psychologicznych objawów demencji za pomocą leków przeciwpsychotycznych opierają się na dowodach zwiększonego ryzyka udaru mózgu i zgonu. Dowody dotyczące innych niekorzystnych skutków są mniej jednoznaczne lub bardziej ograniczone wśród osób z demencją. Pomimo obaw dotyczących bezpieczeństwa, leki przeciwpsychotyczne są nadal często przepisywane w celu leczenia behawioralnych i psychologicznych objawów demencji.

Worków z pieniędzmi nie będzie

Jeśli chodzi o nakłady, cały czas jesteśmy w ogonie krajów wysokorozwiniętych. Średnia dla OECD, jeśli chodzi o nakłady łączne, to 9 proc., w Polsce – ok. 6,5 proc. Jeśli chodzi o wydatki publiczne, w zasadzie nie przekraczamy 5 proc. – mówił podczas kongresu Patient Empowerment Jakub Szulc, były wiceminister zdrowia, w maju powołany przez minister Izabelę Leszczynę do zespołu, który ma pracować nad zmianami systemowymi.

Pacjent geriatryczny to lekoman czy ofiara?

Coraz częściej, w różnych mediach, możemy przeczytać, że seniorzy, czyli pacjenci geriatryczni, nadużywają leków. Podobno rekordzista przyjmował dziennie 40 różnych preparatów, zarówno tych zaordynowanych przez lekarzy, jak i dostępnych bez recepty. Cóż? Przecież seniorzy zazwyczaj cierpią na kilka schorzeń przewlekłych i dlatego zażywają wiele leków. Dość powszechna jest też opinia, że starsi ludzie są bardzo podatni na przekaz reklamowy i chętnie do swojego „lekospisu” wprowadzają suplementy i leki dostępne bez recepty. Ale czy za wielolekowością seniorów stoi tylko podporządkowywanie się kolejnym zaleceniom lekarskim i osobista chęć jak najdłuższego utrzymania się w dobrej formie?

Wypalenie zawodowe – młodsze rodzeństwo stresu

Wypalenie zawodowe to stan, który może dotknąć każdego z nas. Doświadczają go osoby wykonujące różne zawody, w tym pracownicy służby zdrowia – lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni. Czy przyczyną wypalenia zawodowego jest przeciążenie obowiązkami zawodowymi, bliski kontakt z cierpieniem i bólem? A może do wypalenia prowadzą nas cechy osobowości lub nieumiejętność radzenia sobie ze stresem? Odpowiedzi na te pytania udzieli Leszek Guga, psycholog specjalizujący się w tematyce zdrowia, opiece długoterminowej i długofalowych skutkach stresu.

Szczyt Zdrowie 2024

Na przestrzeni ostatnich lat nastąpiło istotne wzmocnienie systemu ochrony zdrowia. Problemy płacowe praktycznie nie istnieją, ale nie udało się zwiększyć dostępności do świadczeń zdrowotnych. To główne wyzwanie, przed jakim stoi obecnie Ministerstwo Zdrowia – zgodzili się eksperci, biorący udział w konferencji Szczyt Zdrowie 2024, podczas którego próbowano znaleźć odpowiedź, czy Polskę stać na szeroki dostęp do nowoczesnej diagnostyki i leczenia na europejskim poziomie.

Poza matriksem systemu

Żyjemy coraz dłużej, ale niekoniecznie w dobrym zdrowiu. Aby każdy człowiek mógł cieszyć się dobrym zdrowiem, trzeba rzucić wyzwanie ortodoksjom i przekonaniom, którymi się obecnie kierujemy i spojrzeć na zdrowie znacznie szerzej.

Kształcenie na cenzurowanym

Czym zakończy się audyt Polskiej Komisji Akredytacyjnej w szkołach wyższych, które otworzyły w ostatnim roku kierunki lekarskie, nie mając pozytywnej oceny PKA, choć pod koniec maja powiało optymizmem, że zwycięży rozsądek i dobro pacjenta. Ministerstwo Nauki chce, by lekarzy mogły kształcić tylko uczelnie akademickie.

Pigułka dzień po, czyli w oczekiwaniu na zmianę

Już w pierwszych tygodniach urzędowania minister zdrowia Izabela Leszczyna ogłosiła program „Bezpieczna, świadoma ja”, czyli – pakiet rozwiązań dla kobiet, związanych przede wszystkim ze zdrowiem prokreacyjnym. Po kilku miesiącach można byłoby już zacząć stawiać pytania o stan realizacji… gdyby było o co pytać.

Ile trwają studia medyczne w Polsce? Podpowiadamy!

Studia medyczne są marzeniem wielu młodych ludzi, ale wymagają dużego poświęcenia i wielu lat intensywnej nauki. Od etapu licencjackiego po specjalizację – każda ścieżka w medycynie ma swoje wyzwania i nagrody. W poniższym artykule omówimy dokładnie, jak długo trwają studia medyczne w Polsce, jakie są wymagania, by się na nie dostać oraz jakie możliwości kariery otwierają się po ich ukończeniu.

Diagnozowanie insulinooporności to pomylenie skutku z przyczyną

Insulinooporność początkowo wykrywano u osób chorych na cukrzycę i wcześniej opisywano ją jako wymagającą stosowania ponad 200 jednostek insuliny dziennie. Jednak ze względu na rosnącą świadomość konieczności leczenia problemów związanych z otyłością i nadwagą, w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie tą... no właśnie – chorobą?

Ciemna strona eteru

Zabrania się sprzedaży eteru etylowego i jego mieszanin – stwierdzał artykuł 3 uchwalonej przez sejm ustawy z dnia 22 czerwca 1923 r. w przedmiocie substancji i przetworów odurzających. Nie bez kozery, gdyż, jak podawały statystyki, aż 80 proc. uczniów szkół narkotyzowało się eterem. Nauczyciele bili na alarm – używanie przez dzieci i młodzież eteru prowadzi do ich otępienia. Lekarze wołali – eteromania to zguba dla organizmu, prowadzi do degradacji umysłowej, zaburzeń neurologicznych, uszkodzenia wątroby. Księża z ambon przestrzegali – eteryzowanie się nie tylko niszczy ciało, ale i duszę, prowadząc do uzależnienia.

Czy NFZ może zbankrutować?

Formalnie absolutnie nie, publiczny płatnik zbankrutować nie może. Fundusz bez wątpienia znalazł się w poważnych kłopotach. Jest jednak jedna dobra wiadomość: nareszcie mówi się o tym otwarcie.




bot