Walka z grypą – potrzebna zmiana taktyki

Ewa Szarkowska

Wyszczepialność pracowników ochrony zdrowia przeciw grypie jest w Polsce wyjątkowo niska. Żeby to zmienić, potrzebne jest powszechne zrozumienie zagrożeń, jakie stwarza grypa i jej powikłania, jak również rozwiązania systemowe – przekonują eksperci.

Z doniesień światowych wynika, że coroczny kontakt z wirusami grypy ma ok. 25 proc. pracowników medycznych. Stosowanie wyłącznie masek ochronnych i przestrzeganie procedur sanitarno-higienicznych, choć niewątpliwie istotne, może okazać się niewystarczające. Specjaliści podkreślają, że jedynie wykonanie szczepienia przeciw grypie zapewnia skuteczną ochronę zarówno dla personelu, jak i dla pacjentów. Zwracają też uwagę, że szczepienie białego personelu jest pośrednią metodą ochrony najbardziej narażonych grup pacjentów, u których nie można wykonać takiej procedury (tzw. strategia kokonowa szczepień ochronnych).

Świat rekomenduje

Dostrzegając istotną rolę personelu medycznego w ograniczaniu transmisji wirusów grypy w populacji, Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (Advisory Committee on Immunization Practices – ACIP) przedstawił listę zaleceń w celu podniesienia poziomu wyszczepialności pracowników placówek medycznych. Według ekspertów ACIP każdy zakład opieki zdrowotnej powinien mieć skuteczną strategię promocji szczepień przeciwko grypie. Kluczowe są kampanie edukacyjne na temat grypy, opisujące ryzyko zachorowania i powikłań pogrypowych wśród personelu medycznego oraz pacjentów, jak też skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek.Szczepienie przeciwko grypie powinno być rekomendowane wszystkim osobom pracującym w zakładach opieki medycznej. Zaleca się, by szczepionki dla personelu były bezpłatne, a szczepienia w możliwie dogodnym dla pracowników miejscu i czasie. Za istotny element ACIP uznaje też motywowanie personelu przez: przykładowe szczepienie ordynatorów i lokalnych liderów opinii, wymóg administracyjny poddania się szczepieniu przy zatrudnieniu na określonym stanowisku, a nawet zachęty finansowe.

Niestety, mimo rekomendacji wielu organizacji eksperckich i towarzystw naukowych, odsetek zaszczepionych przeciwko grypie członków personelu medycznego w wielu krajach wciąż pozostawia wiele do życzenia. Z literatury wynika, że w Stanach Zjednoczonych wskaźnik ten waha się od 20 do 80 proc. (średnio 40–50 proc.), w zależności m.in. od miejsca pracy, stażu pracy i specjalizacji. Do najczęściej szczepiących się przeciwko grypie należą lekarze pediatrzy, najrzadziej robią to chirurdzy. Według danych amerykańskiego Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorób (Centers for Disease Control and Prevention – CDC) przeciwko grypie szczepi się głównie personel medyczny pracujący w szpitalach. Częściej robią to lekarze, rzadziej pielęgniarki i inny personel medyczny.

W poszukiwaniu danych

Próba ustalenia aktualnych danych na temat wyszczepialności kadry medycznej przeciwko grypie w Polsce okazuje się niezwykle trudna. Indagowane w tej sprawie Ministerstwo Zdrowia odsyła do realizatorów Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy, którego celem jest m.in. promocja szczepień przeciw grypie wśród pracowników sektora ochrony zdrowia. Katarzyna Mąkólska, rzecznik prasowy OPZG, informuje, że w latach 2014 i 2015 przeprowadzono konkurs z nagrodami „Placówka Medyczna – Partner Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy”, zachęcający do akcji informacyjnych oraz nieodpłatnego szczepienia personelu przeciw grypie. Łącznie wzięły w nim udział 2133 placówki medyczne. Efekt akcji był imponujący. W placówkach, które przesłały raporty w pierwszej edycji akcji, średni poziom wyszczepialności przeciw grypie przekroczył 50 proc., w drugiej edycji wyniósł już 77 proc. Katarzyna Mąkólska zastrzega jednak, że są to dane z placówek realizujących akcję szczepień, nie można więc na ich podstawie wysnuwać optymistycznych wniosków w skali ogólnokrajowej.

– Szacuje się, że w Polsce ze szczepień ochronnych przeciw grypie korzysta średnio 5–6 proc. białego personelu – informuje Katarzyna Mąkólska. Dodaje, że obecnie akcja OPZG nie jest kontynuowana.

O aktualne statystyki na temat szczepień przeciwko grypie pracowników ochrony zdrowia zapytaliśmy prof. Lidię Brydak, kierownika Krajowego Ośrodka ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – PZH.

– Z informacji sprzed kilku lat dr. Piotra Kramarza z ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control – red.) w Sztokholmie wynika, że odsetek zaszczepionych pracowników służby zdrowia w Polsce wynosi 6,4 proc., począwszy od kierowcy ambulansu, a skończywszy na ordynatorach. Nie znam innych wiarygodnych danych na ten temat – mówi prof. Brydak.

Personel świadomy problemu, ale…

W 2013 r. przeprowadzono internetowy sondaż diagnostyczny, który objął 541 lekarzy i 347 pielęgniarek z całego kraju. Jego wyniki wskazują, że polskie środowisko medyczne zdaje sobie sprawę, jak istotna jest profilaktyka grypy. Zdecydowana większość (81 proc.) ankietowanych określiła się bowiem jako zwolennicy szczepień przeciwko grypie. Ale już tylko ok. 60 proc. zaszczepiło się przeciw grypie w bieżącym sezonie epidemicznym. Jeszcze mniej, bo 38,7 proc. przyznało, że robi to regularnie co sezon epidemiczny. Jakie są zatem powody znacznych różnic pomiędzy liczbą osób deklarujących poparcie dla działań na rzecz profilaktyki grypy a rzeczywistą liczbą osób poddających się szczepieniom?

Okazuje się, że jednym z podstawowych problemów jest zapewnienie możliwości bezpłatnego szczepienia w miejscu pracy. Jedynie co trzeci badany deklarował, że jego pracodawca prowadzi bezpłatne akcje szczepień dla personelu medycznego przed i w trakcie sezonu epidemicznego typowego dla grypy w Polsce. Tymczasem blisko 74 proc. respondentów stwierdziła, że chętniej zaszczepiliby się przeciwko grypie, gdyby mieli zapewnioną darmową szczepionkę.

Systemowe bariery

W Polsce od 1994 r. szczepienia przeciwko grypie zaliczane są do szczepień zalecanych. Pracownicy służby zdrowia należą do grup zawodowych, którym szczepienie zalecane jest ze wskazań epidemiologicznych. Za szczepionkę muszą więc zapłacić z własnej kieszeni lub może im ją sfinansować pracodawca. Niestety, na gruncie obowiązującego prawa podatkowego, jeżeli na pracodawcy nie ciąży obowiązek finansowania pracownikom ochrony zdrowia szczepień przeciwko grypie, to opłacenie tych szczepień należy traktować jako dobrowolny przejaw dbałości o zdrowie zatrudnianych osób. W konsekwencji, pracownicy, którzy otrzymali od pracodawcy nieodpłatne świadczenie w postaci szczepienia przeciw grypie, uzyskują przychód ze stosunku pracy, który podlega opodatkowaniu na ogólnych zasadach.

– Tylko finansowanie przez pracodawcę obowiązkowej, z punktu widzenia Kodeksu pracy i innych ustaw, opieki medycznej pracownikom, nie stanowi dla pracowników przychodu, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – wyjaśnia Ministerstwo Finansów.

Polscy specjaliści:
potrzebne są zmiany

– W niektórych państwach, np. w USA, niezaszczepiony pracownik służby zdrowia nie ma prawa wstępu na oddział szpitalny. Dlatego uważam, że szczepienie pracowników ochrony zdrowia w Polsce przeciwko grypie powinno zostać w jakiś sposób usankcjonowane. Obecną sytuację mogłaby poprawić zmiana przepisów prawa, zachęcających pracodawców do szczepienia pracowników co sezon epidemiczny. Można też rozważyć wprowadzenie obowiązku takiego szczepienia, ale to będzie niezwykle trudne, bo od razu podniesiony zostanie argument, że w państwie demokratycznym nie można zmuszać do szczepienia. Ale czy ktokolwiek dał nam prawo, aby zarażać innych? – pyta wirusolog, prof. Lidia Brydak.

Zdaniem ekspertów skupionych wokół idei Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy, szczepienia przeciwko grypie powinny być co sezon rekomendowane i wykonywane u wszystkich osób pracujących w zakładach opieki medycznej – zarówno mających bezpośredni kontakt z pacjentem, jak i u pracowników technicznych oraz administracyjnych. Pracodawcy powinni powszechnie organizować i finansować pracownikom akcje szczepień przeciw grypie w połączeniu z odpowiednią edukacją w tym zakresie oraz monitorować poziom wyszczepialności dla poszczególnych grup pracowników i ujawniać takie informacje, aby motywować tych, którzy się jeszcze nie szczepili. Zasadne jest wprowadzenie obowiązku stosowania w pracy masek ochronnych w sezonie epidemicznym przez personel medyczny, który się nie zaszczepił.

Ponadto Ministerstwo Zdrowia i Główny Inspektorat Sanitarny powinny rozważyć wprowadzenie długoterminowych rozwiązań systemowych, takich jak wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciw grypie dla pracowników ochrony zdrowia, analogicznie do obecnie obowiązkowego szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) dla osób wykonujących zawód medyczny i narażonych na zakażenie, czy też wprowadzenie obowiązku szczepień przeciw grypie do warunków umowy o świadczenie usług medycznych z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Na razie bez zmian

Ministerstwo Zdrowia zapewnia, że wspiera działania instytucji państwowych oraz pozarządowych z zakresu prewencji chorób zakaźnych, w tym szczepień przeciwko grypie, kierowanych zarówno do populacji ogólnej, jak i pracowników systemu ochrony zdrowia. Przykładem takich działań może być prowadzony przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny portal http://szczepienia.pzh.gov.pl/.

Resort wyjaśnia jednak, że w obecnie procedowanym projekcie ustawy o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz niektórych innych ustaw nie są planowane rozwiązania na rzecz wprowadzenia finansowania szczepień personelu ze środków budżetowych Ministerstwa Zdrowia.

Najpopularniejsze artykuły