Wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego

Lekarz kierujący na leczenie uzdrowiskowe powinien znać wskazania i przeciwwskazania do tego rodzaju leczenia.

Fot. Thinkstock

Wskazania określają grupy chorób lub poszczególne choroby do leczenia w warunkach uzdrowiskowych. Wyodrębniają więc te choroby przewlekłe, które mogą być leczone metodami balneofizykalnymi, co – jak można się spodziewać – przyniesie dobre rezultaty.

Przeciwwskazania dotyczą zaś grupy chorób i jednostek chorobowych nie kwalifikujących się do leczenia metodami uzdrowiskowymi. Zwykle potrzebne jest stosowanie w tych przypadkach innych metod leczniczych. Niektóre z tej grupy chorób nie mogą być leczone w uzdrowisku, ponieważ nie przynosi to żadnych korzyści lub, co gorsza, może doprowadzić do zaostrzenia albo uogólnienia. Do leczenia uzdrowiskowego nie kwalifikują się też chorzy wymagający całodobowej indywidualnej opieki medycznej, czego zakład lecznictwa uzdrowiskowego nie może zapewnić.

Wskazania i przeciwwskazania można podzielić na ogólne i szczegółowe. Wskazania ogólne odpowiadają profilom leczniczym uzdrowiska i obejmują zespoły jednostek chorobowych, które generalnie kwalifikują się do leczenia uzdrowiskowego, lecz brak ściślejszych danych o rodzaju i stanie zaawansowania choroby nie pozwala na podjęcie ostatecznej decyzji co do wyboru odpowiedniego uzdrowiska ani typu zakładu lecznictwa uzdrowiskowego. Znajomość wskazań ogólnych jest potrzebna lekarzowi kierującemu przy wstępnym podejmowaniu decyzji, kiedy ocenia, czy w ogóle może chorego skierować na ten typ leczenia; czy ten sposób leczenia mu pomoże, a nie zaszkodzi.

Szczegółowe wskazania uściślają konkretne jednostki chorobowe, określają stadium schorzenia i inne szczegóły kliniczne. Ten rodzaj wskazań pomaga lekarzowi podjąć decyzję w sprawie wyboru typu zakładu lecznictwa uzdrowiskowego (szpital uzdrowiskowy czy sanatorium), do którego chory powinien być skierowany oraz konkretnego uzdrowiska.

Przeciwwskazania ogólne, zwane też bezwzględnymi, obejmują zespoły lub jednostki chorobowe, które nie kwalifikują się do leczenia uzdrowiskowego niezależnie od rodzaju uzdrowiska i typu zakładu leczniczego. Choroby te wymagają zwykle intensywnego leczenia specjalistycznego w miejscowym szpitalu. Inna grupa chorób to te, co do których podejrzewamy, że mogą ulec uogólnieniu lub zaostrzeniu pod wpływem stosowanej terapii uzdrowiskowej. Istotnym problemem, często kontrowersyjnym, jest kierowanie do uzdrowisk chorych w wieku podeszłym. Z medycznego punktu widzenia nie wiek metrykalny powinien być brany pod uwagę, ale stan wydolności układowej i narządowej. Zasadą powinno się stać kierowanie chorych w wieku podeszłym oraz tych z zaawansowanymi chorobami do miejscowości uzdrowiskowych położonych najbliżej ich miejsc zamieszkania, co zmniejszy uciążliwość podróży i pozwoli na lepszą adaptację do środowiska przyrodniczego.

Należy zaznaczyć, że przeciwwskazania ogólne odnoszą się również do chorób towarzyszących chorobie podstawowej. Wprowadzenie do uzdrowisk nowej formy leczenia, jaką jest wczesna rehabilitacja, wpłynęło na znaczne ograniczenie przeciwwskazań, co oznacza rozszerzenie wskazań leczniczych. W zestawieniu przeciwwskazań ogólnych znajdują się te rodzaje chorób lub powikłań, które nie kwalifikują się do leczenia szpitalnego i sanatoryjnego, ale mogą stanowić względne wskazania do leczenia w zakładach rehabilitacji uzdrowiskowej. Do takich chorób można zaliczyć niedowłady i porażenia z nietrzymaniem moczu niedużego stopnia oraz przebycie operacji zakończonej wytworzeniem sztucznego odbytu (stomia).

Zupełnie nowym podejściem w problematyce wskazań leczniczych jest istotna zmiana stanowiska co do leczenia w warunkach uzdrowiskowych chorób nowotworowych po zakończonym leczeniu zachowawczym lub operacyjnym. Przez przynajmniej 50 lat obowiązywały zasady niekierowania do uzdrowiska chorych po leczeniu choroby nowotworowej wcześniej niż przed upływem 5 lat obserwacji po zabiegu lub chemioterapii. Krajowi konsultanci w balneologii i onkologii uzgodnili ostatnio wspólne stanowiska w zakresie wskazań i przeciwwskazań do leczenia różnych postaci choroby nowotworowej. Według tych uzgodnień zdecydowane przeciwwskazanie do leczenia choroby nowotworowej w uzdrowisku występuje u chorych z czynną chorobą nowotworową we wszystkich postaciach, u chorych w trakcie chemioterapii oraz przed upływem jednego roku od zakończenia leczenia operacyjnego lub zachowawczego.

Jedynie chorych po leczeniu niektórych nowotworów (czerniak, nerki, białaczka, ziarnica złośliwa, chłoniak złośliwy) nie należy kierować wcześniej niż przed upływem 5 lat od zakończenia leczenia.

Główna zmiana polega więc na możliwości skierowania do uzdrowiska części chorych po leczeniu z powodu nowotworu złośliwego już po roku, a nie po 5 latach obserwacji.

Opracowano na podstawie "Kompendium balneologii"

Wskazania ogólne

1. Choroby układu krążenia:

przewlekłe choroby mięśnia sercowego,
przewlekłe choroby naczyń wieńcowych,
stany po zawale serca,
stany po przebytych niektórych ostrych chorobach serca,
stany po operacjach serca, zastawek i dużych naczyń,
wady serca,
nadciśnienie tętnicze,
przewlekłe choroby naczyń obwodowych kończyn dolnych,
choroba Raynauda i inne nerwice naczyniowe,
choroby układu żylnego.

2. Choroby układu oddechowego:

przewlekłe nieżyty górnych dróg oddechowych i zatok obocznych nosa,
przewlekłe nieżyty oskrzeli,
rozstrzenia oskrzeli,
dychawica oskrzelowa,
zwłóknienie płuc,
pylice płuc,
zespół serca płucnego,
stany po zapaleniu płuc i oskrzeli,
stany po operacjach torakochirurgicznych.

3. Choroby układu trawienia:

choroba wrzodowa żołądka,
przewlekłe nieżyty żołądka i dwunastnicy,
stany po operacjach żołądka i dwunastnicy z powodu choroby wrzodowej,
przewlekłe choroby przełyku,
nieżyty jelita cienkiego i grubego oraz zaburzenia czynnościowe jelit,
wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
przewlekłe choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych lub stany po przebytych ostrych zapaleniach,
stany po operacjach pęcherzyka i dróg żółciowych,
przewlekłe zapalenie trzustki i stany po ostrym zapaleniu,
stany po wirusowym zapaleniu wątroby,
stłuszczenie wątroby i inne przewlekłe hepatopatie.

4. Choroby układu wydzielania wewnętrznego i przemiany materii (cukrzyca, otyłość, nadczynność i niedoczynność tarczycy, choroby przysadki i nadnerczy):

cukrzyca typu I,
cukrzyca typu II,
cukrzyca typu I i II z przewlekłymi powikłaniami naczyniowymi (kończyn, mózgu, serca),
stany przed planowaną amputacją i po amputacji kończyn z przyczyn naczyniowych,
cukrzyca typu I i II z powikłaniami neurologicznymi,
cukrzyca typu I i II z nefropatią,
stany po leczeniu ostrych powikłań cukrzycowych,
cukrzyca z otyłością i nadciśnieniem oraz hiperlipidemią i opornością obwodową na insulinę (Zespół X),
cukrzyca z endokrynopatiami i innymi chorobami metabolicznymi,
skaza moczanowa,
otyłość skojarzona z chorobami układu krążenia, ze zmianami w narządzie ruchu, zaburzeniami gospodarki lipidowej i innymi chorobami,
nadczynność tarczycy,
stany po zapaleniu tarczycy,
stany po operacjach tarczycy,
niedoczynność tarczycy i wole obojętne,
akromegalia,
niedoczynność poporodowa przysadki,
zespół Cushinga,
niedoczynność kory nadnerczy,
niedoczynność przytarczyc.

5. Choroby reumatologiczne i ortopedyczno-urazowe:

reumatoidalne zapalenie stawów i zespoły pokrewne,
zesztywniające zapalenie kręgosłupa,
stany po operacjach stawów kończyn i kręgosłupa,
toczeń rumieniowy przewlekły,
dna moczanowa,
choroba zwyrodnieniowa stawów,
gościec pozastawkowy,
stany pourazowe tkanek miękkich, stawów i kości, stany po oparzeniach,
stany po zabiegach operacyjnych ortopedycznych kości i stawów, po amputacjach kończyn,
przygotowanie układu mięśniowo-stawowego do dużych zabiegów ortopedycznych (przed zabiegiem operacyjnym), wady postawy i wady wrodzone.

6. Choroby układu nerwowego:

zespół rwy kulszowej i splotu ramieniowego,
nerwobóle i przewlekłe zapalenia nerwów korzeni i splotów nerwowych,
stany po urazach nerwów obwodowych i splotów,
stany po zabiegach operacyjnych mózgu, rdzenia, jądra miażdżystego, jamistość rdzenia,
przewlekłe zapalenie wielonerwowe i stany po zatruciach,
stany po udarach mózgowych,
stany po urazach czaszkowo-mózgowych,
stany po zapaleniu mózgu i opon mózgowych,
stany po zapaleniu poprzecznym i połowiczym rdzenia,
stwardnienie rozsiane,
choroba Parkinsona,
stany po urazach kręgosłupa,
stany po operacjach łagodnych guzów rdzenia kręgowego,
stany po chorobie Heinego-Medina,
porażenie mózgowe dziecięce,
nerwice narządowe,

7. Choroby kobiece:

przewlekłe stany zapalne i pozapalne narządu rodnego,
stany po operacjach ginekologicznych,
zaburzenia wieku przekwitania,
opóźnione dojrzewanie płciowe,
niepłodność z zaburzeniami cyklu miesiączkowego,
brak miesiączki wtórny.

8. Choroby skóry:

przewlekłe postacie zapalenia skóry, w tym na tle alergicznym,
choroby z zaburzeniami rogowacenia naskórka (łuszczyca, przyłuszczyca, rybia łuska, łupież czerwony mieszkowy),
twardzinowe i zanikowe choroby skóry,
schorzenia łojotokowe,
choroby naczyniowe skóry,
dermatozy zawodowe i przemysłowe,
troficzne owrzodzenia skóry i liszaj płaski.

9. Choroby układu moczowego:

kamica dróg moczowych,
stany po usunięciu kamieni z dróg moczowych,
stany po ostrych infekcjach układu moczowego,
stany po operacjach nefrologicznych i urologicznych,
przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek i dróg moczowych,
przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych,
stany po zatruciach substancjami nefrotoksycznymi,
zwyrodnienie torbielowe nerek,
skaza moczanowa.

10. Choroby zawodowe:

stany po ostrych zatruciach środkami nefrotoksycznymi lub neurotoksycznymi,
stany po zatruciach hepatotoksycznych,
stany po zatruciach przebiegających z objawami obrzęku płuc,
zmiany w układzie krwiotwórczym spowodowane zatruciami ostrymi lub przewlekłymi oraz promieniowaniem jonizującym,
zmiany w układzie kostnym z przyczyn zawodowych,
choroba wibracyjna,
przewlekła bruceloza,
pylice płuc i przewlekłe nieżyty oskrzeli związane z ekspozycją zawodową.

Przeciwwskazania ogólne (bezwzględne):

Ostre choroby zakaźne.
Przewlekłe choroby zakaźne (czynna gruźlica, choroby weneryczne, choroby pasożytnicze).
Ogniska zapalne (ropne zapalenie zatok obocznych nosa, ropnie okołozębowe, grzybice skóry).
Żółtaczka.
Choroby mające istotne wskazania do zabiegów chirurgicznych (kamica pęcherzyka żółciowego, kamica nerki, zwężenie odźwiernika, krwawienia pokarmowe, przepuklina ze skłonnością do uwięźnięcia i inne).
Pełnoobjawowa niewydolność krążenia i oddychania.
Niewydolność narządowa wątroby, nerek.
Skazy krwotoczne ciężkiego stopnia.
Choroby psychiczne, niedorozwój umysłowy znacznego stopnia.
Zespół psychoorganiczny, otępienie starcze.
Poważne zaburzenia osobowości i zachowania.
Zniedołężnienie, całkowita niesprawność do samoobsługi.
Choroby wyniszczające układowe.
Chorzy w ciężkim stanie ogólnym, z przeciwwskazaniami do transportu.
Dużego stopnia nietrzymanie moczu i kału (cewnikowanie na stałe pęcherza).
Alkoholizm i narkomania.
Padaczka z częstymi napadami.
Czynna choroba nowotworowa.
Stany w przebiegu leczenia operacyjnego lub zachowawczego nowotworów: nerki, czerniaka złośliwego, białaczki i ziarnicy złośliwej oraz chłoniaków złośliwych przed upływem 5 lat, pozostałe przed upływem 1 roku od zakończenia leczenia.
Ciąża i okres karmienia.
Ostre zapalne i niedokrwienne choroby kardiologiczne.
Groźne zaburzenia rytmu serca, w tym napadowe migotanie przedsionków ze zmianami w sercu w ciągu ostatnich 6 miesięcy.
Nadciśnienie tętnicze 3 stopnia z 2 i więcej czynnikami ryzyka

Pozostałe przeciwwskazania kardiologiczne i innych układów dotyczą przeciwwskazań szczegółowych.