SZ nr 26–33/2020z 23 kwietnia 2020 r.
Bój o szyby w aptece
Ewa Szarkowska
Pandemia koronawirusa SARS-CoV-2 obnażyła brak odpowiedniego zabezpieczenia przed zarażeniem osób pracujących za pierwszym stołem w aptekach i punktach aptecznych. Technicy farmaceutyczni zabiegają, aby do polskich aptek na stałe wróciły szyby ochronne.
Obowiązujące Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 września 2002 r. w sprawie szczegółowych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal apteki, nie nakłada na właścicieli aptek i punktów aptecznych obowiązku instalacji szyb ochronnych. Wskazuje jedynie, że podstawowe wyposażenie apteki ogólnodostępnej stanowi m.in. stół ekspedycyjny, który może być osłonięty w sposób uniemożliwiający dostęp do niego osobom niezatrudnionym w aptece, wyposażony w szuflady do przechowywania wyodrębnionych asortymentowo produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Rzecznik prasowy GIF Dominika Walczak wyjaśnia, że obowiązek posiadania szyb również nie wynikał z wcześniej obowiązujących przepisów.
Szyby powinny powrócić
Jeśli nawet tak było, to wielu z nas pamięta wcale nie tak odległe czasy, kiedy wszystkie apteki w Polsce miały zamontowane szyby oddzielające od pacjentów. – Była to naturalna bariera chroniąca personel przed różnymi zarazkami. Pod wpływem mody i przy milczącej aprobacie nadzoru farmaceutycznego od wielu lat trwa proces ich demontażu. Przesłanką było otwarcie na pacjenta. Efekt jest taki, że w obecnej sytuacji nie jesteśmy oddzieleni żadną fizyczną barierą od pacjentów, osób które często są nosicielami różnego rodzaju infekcji – podkreśla Aneta Klimczak, wiceprezes Związku Zawodowego Techników Farmaceutycznych RP.
Dlatego 28 lutego br. związkowcy zwrócili się do ministra zdrowia z wnioskiem o zmianę rozporządzenia regulującego wymogi stawiane aptekom. Zaproponowali wprowadzenie zapisu, że stół ekspedycyjny musi być wyposażony w szybę oddzielającą personel apteki od osób niezatrudnionych w aptece. Podkreślili, że jest to zmiana konieczna i powinna być wprowadzona natychmiast, aby zapewnić bezpieczeństwo personelowi polskich aptek i punktów aptecznych.
Konieczna modernizacja aptek
Wraz ze wzrostem liczby przypadków zakażenia koronawirusem i związanych z tym zgonów postulaty Związku Zawodowego Techników Farmaceutycznych RP idą jeszcze dalej.
– Naszym ideałem byłoby całkowite rozdzielenie izby ekspedycyjnej na część dla personelu i część dla pacjentów. Postulujemy również wprowadzenie obowiązku przekonstruowania przez apteki systemu wentylacji na nawiewną, która zapewni stałe minimalne nadciśnienie po stronie osoby wydającej lek. Tylko wtedy personel aptek będzie w pełni zabezpieczony. W tym wypadku chodzi nie tylko o bezpieczeństwo personelu, ale również o pacjentów – podkreśla Klimczak.
20 marca br. Związek poinformował rzecznika małych i średnich przedsiębiorców o docierających sygnałach od techników farmaceutycznych, że związku ze skutkami epidemii w najbliższym czasie wystąpią braki kadrowe w aptekach i punktach aptecznych w całym kraju. Związkowcy wystąpili więc o wyasygnowanie w ramach tarczy antykryzysowej środków na szybką modernizację placówek aptecznych, umożliwiających montaż pełnych przegród szklanych oddzielających personel od pacjentów oraz zapewnienie wentylacji nawiewnej.
– Nie wszystkich przedsiębiorców prowadzących apteki i punkty apteczne stać na to, żeby w odpowiedni sposób dostosować placówki apteczne. Dlatego w tarczy antykryzysowej nasz postulat powinien zostać uwzględniony i takie wsparcie finansowe powinno być przekazane do przedsiębiorców jak najszybciej – uważa wiceprezes ZZTF.
NIA rekomenduje
W związku z zagrożeniem zakażenia koronawirusem samorząd aptekarski wydał rekomendacje w celu ochrony personelu aptecznego oraz zmniejszenia ryzyka, tj. udostępnienie pracownikom aptek środków ochrony osobistej i płynów dezynfekujących oraz natychmiastowe wdrożenie procedur ograniczających liczbę pacjentów oczekujących w izbie ekspedycyjnej do koniecznego minimum. Wszystkim placówkom w kraju niezwłocznie zalecono m.in. wprowadzenie stref buforowych, zachowanie odpowiednich odległości pomiędzy pacjentami (1–1,5 m), realizację płatności kartą, a także – w miarę możliwości – obsługę pacjentów przez okienka do sprzedaży nocnej czy montaż szyb ochronnych przy stanowiskach obsługi.
– Zdecydowana większość aptek wprowadziła te zalecenia. Jest za wcześnie na decyzje w kwestii tego, czy szyby ochronne powinny pozostać w aptekach, również po zakończeniu pandemii. Oczywiście rekomendujemy utrzymanie tego rozwiązania na stałe. Pamiętajmy jednak, że apteki są podmiotami prywatnymi, dlatego narzucanie odgórnych regulacji w tym zakresie nie do końca znajduje uzasadnienie. Być może konieczne będzie przeprowadzenie szerokich konsultacji, na co przyjdzie jeszcze czas – uważa Tomasz Leleno, rzecznik prasowy Naczelnej Izby Aptekarskiej.
Problem znany nie od dziś
Zagrożenia związane z epidemią koronawirusa spowodowały jedynie powrót do dyskusji na temat wyposażania aptek w szyby ochronne. Nie jest bowiem żadną tajemnicą, że farmaceuci i technicy, stojący za pierwszym stołem w urządzonych według najnowszych trendów aptekach, często narzekają na zagrożenie ze strony kichających, kaszlących, a zdarza się, że nawet plujących im w twarz chorych pacjentów. Postulat, żeby szyby ochronne były obowiązkowe nie tylko na czas walki z koronawirusem, ale także i po zakończeniu epidemii, wydaje się więc uzasadniony. Z odpowiedzi udzielonych przez GIS, GIF, krajowego konsultanta ds. farmacji aptecznej oraz Ministerstwo Zdrowia wynika jednak, że nie należy spodziewać się żadnych zmian legislacyjnych w najbliższym czasie.
– My popieramy każdy środek zabezpieczający w okresie epidemii dla każdej grupy ludności , ale w zakresie prawa decyzje nie należą w tym zakresie do GIS, tylko do Ministerstwa Zdrowia i nadzoru farmaceutycznego – informuje Jan Bondar, rzecznik prasowy Głównego Inspektoratu Sanitarnego.
Dominika Walczak wyjaśnia, że Główny Inspektor Farmaceutyczny, jako organ administracji publicznej, nie ma kompetencji do samodzielnego nałożenia tego typu obowiązków, ale do egzekwowania obowiązków nałożonych przez ustawodawcę. – Oczywiście, że wobec aktualnej sytuacji epidemii bardzo istotna jest ochrona farmaceutów w aptekach, którzy każdego dnia jak prawdziwi bohaterowie dbają o pacjentów. Szeroka kampania uświadamiająca i nakazująca właścicielom aptek zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa pracy, została przeprowadzona równolegle przez Wojewódzkich Inspektorów Farmaceutycznych oraz organizacje zrzeszające farmaceutów. W większości aptek rozwiązania ochronne i zabezpieczające personel zostały wdrożone, dlatego mam nadzieję, że komfort pracy farmaceutów w tym trudnym okresie poprawił się – czytamy w odpowiedzi rzeczniczki prasowej GIF.
Konsultant krajowy w dziedzinie farmacji aptecznej dr n. farm. Bożena Grimling podkreśla, że apteki obecnie działają zgodnie z rekomendacjami Naczelnej Rady Aptekarskiej. Zapytana o stanowisko w sprawie wprowadzenia na stałe obowiązku instalacji szyb w izbie ekspedycyjnej w aptekach ogólnodostępnych, informuje, że upubliczni je po zebraniu informacji i zapoznaniu się ze skalą problemu oraz wypracowaniu konkretnych rekomendacji środowiska farmaceutycznego.
Lakoniczna odpowiedź rzecznika resortu zdrowia nie pozostawia jednak żadnych złudzeń na szybką realizację postulatów ZZTF. – Aktualnie nie ma planów zmian legislacyjnych w tym zakresie – informuje Wojciech Andrusiewicz.
Postulaty pozostają aktualne
– Pamiętajmy, że każdy farmaceuta czy technik farmaceutyczny styka się dziennie przynajmniej z kilkudziesięcioma pacjentami, z których bardzo wielu należy do grup podwyższonego ryzyka. Musimy mieć świadomość, że zagrożenie nie zniknie w ciągu najbliższych tygodni, a wszystko wskazuje na to, że będzie towarzyszyło nam jeszcze przez dłuższy czas. Dlatego nasze postulaty wprowadzenia szyb ochronnych, a jeszcze lepiej pełnego zabezpieczenia aptek są cały czas aktualne – podkreśla Aneta Klimczak.
OPINIA:
Dr hab. Agnieszka Zimmermann, kierownik Zakładu Prawa Medycznego i Farmaceutycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, przewodnicząca Ogólnopolskiej Sekcji Prawa Farmaceutycznego Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego
Pracując we własnej aptece, sama chciałam, by szyby nie było... Znikanie szyb w aptekach, które rozpoczęło się w latach 90. było związane z chęcią odejścia od wizerunku aptekarza wyizolowanego od pacjenta. Podstawą do likwidacji szyb oddzielających nas od naszych rozmówców była chęć stworzenia lepszej komunikacji i faktycznego doradzania. Podczas konsultacji lekarskiej, pielęgniarskiej nie ma przecież (póki co...) szyb. Badania wykazały, że w aptekach, w których jest szyba ograniczająca bezpośredni kontakt, pacjenci mówią dużo głośniej. Zatem obecność szyby utrudnia budowanie relacji konsultacyjnej i może przyczyniać się do łamania prawa pacjenta do zachowania intymności i poufności. Brak prywatności osoby korzystającej z usług apteki, jak wykazują badania, to główna przyczyna powodująca, że pacjenci nie korzystają z informacji i konsultacji farmaceutycznych. Rozmowa prowadzona z farmaceutą nie jest intymna, gdy słyszana jest przez inne osoby postronne.
Pamiętam jednak (prowadzone już przed laty) moje rozmowy ze znajomym epidemiologiem, który przestrzegał mnie przed usuwaniem szyby. Przeciwniczką usuwania szyb była też moja Mama – aptekarka z wieloletnim doświadczeniem. Dzisiaj praca bez szyby stanowi realne zagrożenie zdrowotne dla personelu apteki.
Ale tak już jest – prawa pacjenta są naszym osiągnięciem cywilizacyjnym, a cywilizacja nie przewidziała, że może się wywrócić przez... wirusa.
Co ciekawe, badania holenderskie wykazały, że prywatność pacjenta jest bardziej chroniona w sytuacji, gdy w aptece przestrzega się odległości pomiędzy osobą rozmawiającą z farmaceutą a kolejką, a zatem obecne rozwiązania ograniczające liczbę osób przebywających w aptece służą i ochronie zdrowia, i tworzeniu gwarancji ochrony praw pacjenta.