Lekooporność: Jakoś nie będzie

Halina Pilonis

Historia rozprzestrzenienia się w Polsce Klebsiella pneumoniae New Delhi obrazuje doskonale patologie naszego systemu ochrony zdrowia, którego naczelna dewiza wciąż brzmi: „jakoś to będzie”. W konsekwencji mamy sytuację epidemio-logiczną, która nie wystąpiła do tej pory w żadnym europejskim kraju.

Historia Klebsiella pneumoniae New Delhi w Polsce zaczęła się pięć lat temu pod koniec 2012 r., kiedy wykryto ją u leczonego w poznańskim szpitalu misjonarza, który przyjechał z Tanzanii. Bakterię mającą zdolność produkcji enzymów rozkładających wszystkie antybiotyki, w tym te ostatniej szansy, świat poznał już cztery lata wcześniej. Po raz pierwszy stwierdzono ją u pacjenta w stolicy Indii. W Polsce mamy obecnie 5 tysięcy wykrytych i udokumentowanych zakażeń, ale zdaniem specjalistów może być ich kilkakrotnie więcej. Bakteria opuściła już szpitale i jest rozpoznawana u osób, które nie leczyły się w tych placówkach.

Azjatycki chaos

W Polsce mamy już epidemię w województwie mazowieckim i podlaskim. Istnieje ryzyko, że wystąpi w innych regionach Polski. I co ciekawe, badania genetyczne pokazują, że źródłem wszystkich zakażeń jest ta sama bakteria zdiagnozowana u pierwszego pacjenta w Poznaniu.

– W żadnym innym kraju europejskim nie odnotowano takiej liczby zakażonych Klebsiella pneumoniae New Delhi jak w Polsce – mówi specjalista mikrobiologii lekarskiej i chorób wewnętrznych dr Tomasz Ozorowski, przewodniczący zespołu kontroli zakażeń szpitalnych w Szpitalu Klinicznym Przemienienia Pańskiego UM w Poznaniu. Największa częstotliwość zakażeń jest charakterystyczna dla Indii i Pakistanu. W tych państwach nosicielstwo w całej populacji jest powszechne i może według niektórych szacunków wynosić do 20% wszystkich mieszkańców kraju. W Wielkiej Brytanii, gdzie żyje wielu Hindusów i Pakistańczyków, którzy odwiedzają swoją ojczyznę notuje się około 500 pacjentów rocznie, z których większość ma różne szczepy bakteryjne. W Anglii pacjenci, u których stwierdzi się tego rodzaju drobnoustroje, są niezwłocznie poddawani izolacji i nie dochodzi do tak masowych transmisji jak w u nas.

W Polsce problem epidemicznego rozprzestrzeniania bakterii New Delhi dotyczy województw mazowieckiego i podlaskiego. – Niestety, po przekroczeniu pewnego progu, pojawia się efekt kuli śniegowej, bardzo trudnej, a właściwie niemożliwej do zatrzymania – ostrzega Ozorowski.

Minister uspokaja, czas mija

Mimo alarmów i apeli ze strony specjalistów, jeszcze w marcu ubiegłego roku ówczesny minister zdrowia Konstanty Radziwiłł zapewniał, że jego resort monitoruje sytuację. – Liczba przypadków narasta. Ale spokojnie, to nie jest lawina – mówił. Źle ocenił sytuację, bo zabrakło mu wyobraźni albo wierzył, że Klebsiella pneumoniae New Delhi posłucha pobożnych życzeń ministra. Tymczasem dane mówiły same za siebie. Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów (KORLD) podawał w 2013 r., że w całym kraju zdiagnozowano 105 zakażonych i nosicieli. Od tego czasu ich liczba wzrosła 50 razy. – Jest ich tak dużo, że nie nadążamy z badaniami potwierdzającymi zakażenie – mówi dr Ozorowski.

Najgorzej jest w Mazowieckiem i Podlaskiem. Według raportu KORLD, w 2015 r. na terenie Mazowsza stwierdzono 410 przypadków. Rok później było ich już 1400. Ale jeszcze wtedy mazowiecki sanepid na swojej stronie internetowej pisał, że mimo wzrostu zarejestrowanych przypadków, obecny stan nie uzasadnia kreowania przez media paniki o istniejącej epidemii.

Na początku lutego br. resort zdrowia w odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi Praw Pacjenta na pytanie dotyczące zakażeń szpitalnych na oddziałach pediatrycznych poinformował, że przygotowywany jest projekt rozporządzenia w sprawie standardu organizacyjnego zapobiegania zakażeniom spowodowanym biologicznymi czynnikami chorobotwórczymi o szczególnej zjadliwości lub oporności na antybiotyki. W rozporządzeniu mają znaleźć się m.in. kwestie niezwłocznego zgłaszania przez laboratoria do PPIS wyników badań w kierunku Klebsiella pneumoniae NDM oraz możliwość izolacji pacjentów, u których wykryto Klebsiella pneumoniae NDM.

Szpital bez kontroli

Specjaliści podkreślają, że zakażeń szpitalnych nie da się uniknąć, ale można je ograniczyć nawet w 70%. Zdaniem mikrobiologa dr. Tomasza Ozorowskiego, w Polsce brakuje optymalnego systemu zapobiegania zakażeniom szpitalnym. Nasze przepisy zmuszają placówki przede wszystkim do pozorowanych działań biurokratycznych. Wypełnia się sterty papierów, ale nie prowadzi analizy efektów skuteczności działań profilaktycznych. Nikt nawet dokładnie nie liczy zakażeń szpitalnych, bo brakuje do tego narzędzi, wiedzy, a i nikomu się to nie opłaca, bo mogłoby narazić szpital na roszczenia odszkodowawcze.

W związku z rozprzestrzenianiem się Klebsiella pneumoniae New Delhi od listopada 2015 r. na Mazowszu szpitale zostały zobligowane do przeprowadzania badań przesiewowych u pacjentów przy przyjęciu, przestrzegania zasad izolacji zakażonych, procedur higienicznych, zwłaszcza higieny rąk i dezynfekcji powierzchni oraz zwiększenia natężenia kontroli wewnętrznych, a także raportowania danych epidemiologicznych.

Jednak z braku pieniędzy, izolatek i personelu nie przestrzegano restrykcyjnie tych zaleceń. Tylko w około 40% przypadków zastosowano odpowiednie izolatki dla chorych. Poza tym w kartach wypisowych ze szpitali nie zawsze zamieszcza się informacje o nosicielstwie. Efekt: obecne dane sanepidu za III kwartały 2017 r. świadczą o nadal utrzymującej się niepokojącej sytuacji epidemiologicznej. W tym czasie wykryto ponad 1700 przypadków.

Polski brudas

Dr T. Ozorowski podkreśla, że jednym z największych grzechów polskich szpitali jest nieodpowiednia higiena rąk personelu medycznego. Badania zużycia środków do dezynfekcji rąk w naszych lecznicach ewidentnie dowodzą, że lekarze i pielęgniarki zbyt rzadko myją ręce. A powinni to robić zawsze między badaniem każdego pacjenta. – Nadużywane są za to rękawiczki jednorazowe. Jednak bez mycia rąk samo wyjmowanie ich z pojemników rozprzestrzenia bakterie – ostrzega mikrobiolog. W dodatku nasz biały personel nie zmienia codziennie odzieży używanej w pracy. Tymczasem zalecenia mówią, że takie ubranie musi mieć krótki rękaw i być często prane. Klebsiella pneumoniae potrafi tygodniami żyć poza organizmem człowieka, miedzy innymi na fartuchu. Bakteria rozprzestrzenia się też przez przedmioty, które lekarze i pielęgniarki noszą przy sobie – długopisy, telefony komórkowe itp.

Zapytani anonimowo lekarze, dlaczego polski personel medyczny zbyt rzadko myje ręce, często tłumaczą to zbyt dużą ilością obowiązków i zbyt małą liczbą pracowników. – Można mówić, że mamy za dużo pacjentów pod opieką albo że za dużo innych biurokratycznych obowiązków, ale prawda jest taka, że brakuje kontroli. Czy lekarz, który nie musiałby zdawać egzaminów, dokształcałby się systematycznie? Taka jest ludzka natura – mówi lekarka z warszawskiego szpitala. – Nieustanne szkolenia w zakresie higieny rąk i zakażeń szpitalnych oraz kontrola to jedyna droga do zmiany tej sytuacji – dodaje.