Małoletni u lekarza

Szymon Rajski

Podstawowym prawem pacjenta jest prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych. Zasada ta nie budzi żadnych wątpliwości w momencie, gdy w gabinecie lekarskim pojawia się osoba dorosła, która może osobiście składać odpowiednie oświadczenia. Problem stanowić może udzielenie świadczenia zdrowotnego małoletniemu.

Analizując problem małoletnich u lekarza, w pierwszej kolejności trzeba odnieść się do prawa pacjenta do uzyskania informacji o swoim stanie zdrowia, które jest bezpośrednio związane z jego uprawnieniami w zakresie wyrażania zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych.

Pacjent powinien być należycie oraz w sposób przystępny poinformowany o swoim stanie zdrowia, proponowanych metodach diagnostycznych, także w zakresie ewentualnych następstw zastosowania bądź zaniechania zastosowania wskazanych metod oraz o wynikach leczenia i rokowaniach.

Właściwe udzielenie informacji ma kluczowe znaczenie dla wyrażenia przez pacjenta zgody na świadczenie zdrowotne, gdyż zgodnie z przepisami, zgoda lub jej odmowa może zostać sformułowana przez pacjenta jedynie po uzyskaniu wszystkich wyżej wymienionych informacji. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 stycznia 2014 roku, sygnatura akt I ACa 922/13, w którym sąd wyraźnie stwierdził, że zgoda pacjenta jest prawem do decydowania o sobie, zatem trzeba ją odnosić do zgody pacjenta należycie poinformowanego. W przypadku gdy pacjentem jest osoba małoletnia, zakres udzielanych informacji jest inny niż dla pacjentów pełnoletnich. Osoba małoletnia, która nie ukończyła 16 lat, może uzyskać jedynie taki pakiet informacji, który jest potrzebny do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego, a pełną skalę informacji w takiej sytuacji powinien uzyskać ustawowy przedstawiciel małoletniego pacjenta.

W odniesieniu do osób małoletnich, prawo przewiduje dwie możliwe sytuacje, w których odrębnie zostały uregulowane zasady wyrażania zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych takim pacjentom. Po pierwsze – sytuacja, kiedy konieczne jest przeprowadzenie leczenia lub diagnostyki o podwyższonym ryzyku, po drugie sytuacja, w której potrzebna jest zgoda zwykła.

Pojęcie małoletniego oraz ustawowego przedstawiciela

Dla rozróżnienia dwóch wskazanych wyżej sytuacji, istotne jest określenie pojęcia małoletniego oraz ustawowego przedstawiciela.

W świetle prawa polskiego małoletnia jest osoba, które nie ukończyła 18. roku życia. Jednak przepisy wskazują, że momentem uzyskania uprawnienia do wyrażenia zgody w swoim imieniu, jest ukończenie 16. roku życia. Małoletni, który nie ukończył 16 lat, nie może więc sam decydować o przebiegu leczenia. W przypadku konieczności podjęcia decyzji w tym zakresie, wszystkie oświadczenia składają przedstawiciele ustawowi.

Sytuacja zmienia się, kiedy małoletni pacjent ukończył 16. rok życia. W tym przypadku zgodę na świadczenie zdrowotne, oprócz przedstawiciela ustawowego, musi wyrazić także małoletni. W dodatku może on sprzeciwić się decyzji przedstawiciela ustawowego.

Zgodnie z prawem, przedstawicielem ustawowym małoletniego są rodzice, a także przysposabiający opiekun lub kurator. Zgoda na wykonanie badania pacjenta małoletniego może także zostać wyrażona przez opiekuna faktycznego, czyli osobę, która bez obowiązku ustawowego sprawuje stałą opiekę nad pacjentem. Opiekunem faktycznym może być między innymi babcia lub dziadek małoletniego, ale także osoba niespokrewniona, jak na przykład sąsiad.

Procedura udzielenia zgody zwykłej

W momencie gdy pojawia się potrzeba przeprowadzenia badania lub udzielenia świadczenia zdrowotnego małoletniemu, w pierwszej kolejności trzeba ustalić, w jakim wieku jest pacjent.

Jeżeli nie ukończył on 16. roku życia, sytuacja jest jednoznaczna – zgodę musi wyrazić jego przedstawiciel ustawowy. Wobec tego, skoro przedstawicielami ustawowymi małoletniego są w pierwszej kolejności rodzice, właśnie oni powinni udzielić właściwej deklaracji w imieniu dziecka.

Zasadą jest, że władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i każde z nich jest uprawnione do jej wykonywania. Jednak w sprawach istotnych, rodzice muszą podejmować decyzje wspólnie, a jedną z takich istotnych spraw jest decyzja o leczeniu dziecka. Dlatego też prawidłowe udzielenie zgody na wykonanie świadczenia zdrowotnego małoletniemu wymaga złożenia oświadczenia przez oboje rodziców. W sytuacji, w której zgodę wyraża jedynie jeden z rodziców, podczas gdy drugi nie zezwala na poddanie dziecka leczeniu, decyzję wydaje sąd opiekuńczy. Udzielenie zgody na wykonanie świadczenia zdrowotnego pacjentowi małoletniemu, który ukończył 16 lat, jest procedurą bardziej skomplikowaną.

W takim przypadku konieczne jest nie tylko uzyskanie zgody przedstawicieli ustawowych, ale także samego małoletniego. W sytuacjach gdy małoletni pacjent sprzeciwia się czynnościom medycznym wbrew zgodzie jego przedstawicieli ustawowych, bądź też gdy przedstawiciele ustawowi odmawiają wydania zgody, ewentualne zezwolenie na dokonanie czynności medycznych wydaje sąd opiekuńczy. Zgoda sądu opiekuńczego jest konieczna także wtedy, gdy małoletni nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego lub gdy nie ma możliwości skontaktowania się z nimi.

Odrębnym zagadnieniem w przypadku udzielania zgody na świadczenia medyczne jest jej forma. Zgoda na udzielenie świadczenia medycznego u małoletniego pacjenta, w sytuacji gdy świadczenie to nie pociąga za sobą podwyższonego ryzyka, może być wyrażona ustnie albo w sposób dorozumiany, czyli poprzez zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę wyrażenia takiej zgody.

Zgoda na zabieg w sytuacji podwyższonego ryzyka

W przypadkach podwyższonego ryzyka dla zdrowia małoletniego, powstałego w wyniku np.: zabiegu operacyjnego prawo przewiduje specjalną procedurę.

W przypadku wyrażenia zgody w warunkach podwyższonego ryzyka, obowiązują podobne zasady, jak w przypadku zgody zwykłej. Istnieje tu jednak kilka zasadniczych różnic.

Główną różnicą jest forma wyrażanej zgody – w przypadkach o podwyższonym niebezpieczeństwie, oświadczenie powinno zostać złożone w formie pisemnej. W sytuacji, gdy pacjent małoletni ukończył 16 lat, uzyskana musi być pisemna zgoda zarówno pacjenta, jak również przedstawiciela ustawowego, natomiast jeśli małoletni nie ukończył 16. roku życia, zgodę pisemną wyrażają przedstawiciele ustawowi.


Czy można udzielić pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na zabieg podwyższonego ryzyka?

Od lat w środowiskach prawniczych i lekarskich trwała ożywiona dyskusja na temat możliwości udzielenia pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na zabieg podwyższonego ryzyka. Tą kwestią zajął się również Sąd Najwyższy (syg. Akt III CZP 19/15), który zmienił dotychczasowy sposób pojmowania roli przedstawiciela ustawowego w procesie wyrażenia zgody na zabieg małoletniego pacjenta w warunkach podwyższonego ryzyka. Zgodnie z tym orzeczeniem, przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na wykonanie zabiegu lub zastosowanie metody leczenia stwarzających podwyższone ryzyko dla zdrowia małoletniego. Wątpliwości w tym zakresie budzi fakt, że regułą jest osobiste wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców małoletnich, natomiast na gruncie wskazanej uchwały, mogą oni delegować pełnomocników do decydowania o istotnych dla małoletniego kwestiach, tj. przebiegu leczenia. Co więcej, w uzasadnieniu uchwały wskazano, że pełnomocnictwa te mogą obejmować nie tylko poszczególne czynności, ale również mogą mieć charakter rodzajowy, gdy przebieg leczenia jest dłuższy.

W związku z tym, że podwyższone ryzyko dla zdrowia występuje najczęściej w sytuacjach zagrożenia życia, kiedy wydanie ewentualnej zgody dla dobra pacjenta musi zostać udzielone w krótkim czasie, lekarze mają w tym zakresie szczególnie uprawnienia. Po pierwsze, w przypadku, gdy przedstawiciele ustawowi małoletniego pacjenta nie wyrażają zgody na zabieg, a jego nieprzeprowadzenie mogłoby skutkować utratą przez pacjenta życia lub ciężkim uszkodzeniem ciała, lekarz może wystąpić bezpośrednio do sądu opiekuńczego o udzielenie potrzebnej zgody. Ponadto, jeżeli upływ czasu związany z oczekiwaniem na wyrażenie zgody przez przedstawiciela ustawowego małoletniego pacjenta lub wydaniem przez sąd opiekuńczy zezwolenia na wykonanie zabiegu, mógłby doprowadzić do utraty przez pacjenta życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała, lekarz może dokonać zabiegu bez zgody przedstawiciela oraz bez zezwolenia sądu.

Najpopularniejsze artykuły