SZ nr 26–33/2020z 23 kwietnia 2020 r.
Skończy się na oklaskach?
Małgorzata Solecka
Polacy wychodzą na balkony i owacjami nagradzają pracowników ochrony zdrowia. 7 kwietnia, w Dniu Pracowników Służby Zdrowia, klaskał im również minister zdrowia. Pracownikom medycznym dziękował też premier. – Nam nie potrzeba oklasków i słów, ale konkretnych decyzji – mówią lekarze, pielęgniarki, ratownicy. I zastanawiają się, jak z uznaniem i szacunkiem będzie „po”.
Najdobitniej dał temu wyraz, jak zawsze, OZZL. „W związku ze słowami wdzięczności i uznania, kierowanymi w dniu wczorajszym pod adresem pracowników ochrony zdrowia przez polityków niemal wszystkich ugrupowań, również przez Premiera RP, Zarząd Krajowy OZZL wyraża opinię, że – chociaż słowa te z pewnością cieszą wszystkich medyków – to jednak nie są one w stanie przesłonić faktu, iż ochrona zdrowia i jej pracownicy od 30 lat traktowani są w III RP w sposób niezwykle lekceważący przez wszystkie kolejne rządy, z obecnym włącznie” – czytamy w oświadczeniu, jakie Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy wydał 8 kwietnia.
Podpisany pod nim dr Krzysztof Bukiel przypomniał, że nakłady publiczne na ochronę zdrowia pozostawały przez te lata na poziomie dalece niewystarczającym, wynagrodzenia pracowników ochrony zdrowia należały do najniższych w gospodarce i rosły jedynie od strajku do strajku, a kolejki do leczenia wydłużały się coraz bardziej. Związek wezwał więc polityków, by słowa wdzięczności i uznania, kierowane w tych dniach do pracowników publicznej ochrony zdrowia, uwiarygodnili, podejmując np. decyzję o pilnej zmianie ustawy o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych – zgodnie z propozycją analogicznej ustawy obywatelskiej czy uchwaleniem obywatelskiego projektu ustawy przewidującej wzrost nakładów na publiczną ochronę zdrowia do 6,8 proc. PKB w najbliższych trzech latach.
– To nie jest właściwy moment na upominanie się o pieniądze, wynagrodzenia czy podwyżki – uważa część, zwłaszcza starszych i bardziej doświadczonych lekarzy. Ale śledząc dyskusje w mediach społecznościowych i analizując wypowiedzi liderów środowiska nie ma wątpliwości: nawet jeśli lekarze, pielęgniarki i ratownicy nie oczekują uchwalenia ustaw w czasie pandemii, chcą by na słowach uznania i na oklaskach – przynajmniej ze strony polityków i decydentów – się nie skończyło.
Żeby, przynajmniej na czas epidemii, znalazły się pieniądze na wyższe wynagrodzenia, dodatki, premie. Nie tylko w szpitalach jednoimiennych, w których pracownikom zagwarantowano 150 proc. zasadniczego wynagrodzenia, ale we wszystkich placówkach. Bo we wszystkich, jak argumentuje np. Ogólnopolski Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych, pracownicy są dziś bardziej narażeni na ryzyko zakażenia. To ma bardzo wymierne skutki: przymusowe kwarantanny przy podejrzeniu zakażenia trzebią grafiki dyżurów. Lekarze i pielęgniarki, którzy mogą pracować, mają dwa, trzy razy więcej dyżurów. – Maraton, aż do momentu, w którym okaże się, że padło na nas. Kwarantanna, w optymistycznym scenariuszu – mówi jeden z lekarzy z mazowieckiego szpitala.
Lekarze i pielęgniarki zwracają uwagę, że w innych krajach pracownicy szpitali mogą liczyć na dodatkowe pieniądze – choćby w Rumunii, gdzie już kilka lat temu znacząco, w stosunku do średniej krajowej, podniesiono wynagrodzenia w ochronie zdrowia, chcąc za wszelką cenę zatrzymać exodus wykształconych kadr, na czas walki z epidemią pracownikom wypłacane jest dodatkowo po 600 euro.
Pracownicy medyczni zwracają też uwagę, że ich praca byłaby nadal ciężka, odpowiedzialna i ryzykowna, ale nie musiałaby być uznawana za bohaterską czy heroiczną, gdyby Ministerstwo Zdrowia, rząd zawczasu zapewnili środki ochrony osobistej. Wszystkim medykom, nie tylko szpitalom i oddziałom zakaźnym. – Nie było nic bardziej frustrującego, niż słuchanie, jak minister zdrowia w marcu zapewniał, że sytuacja ze środkami ochrony indywidualnej jest generalnie pod kontrolą, rząd zaopatruje szpitale jednoimienne, a wszystkie pozostałe mają sobie radzić we własnym zakresie. Jak? Skąd? Za co? – opowiada lekarz ze szpitala powiatowego na południu Polski.
Z tej frustracji, ale też poczucia solidarności, zrodziło się pospolite ruszenie: chałupnicza produkcja maseczek (początkowo podniosły się głosy, że nie będą mogły być używane w szpitalach, bo nie mają atestów, ale większość placówek brała „na pniu” wszystkie maseczki, również kolorowe, bawełniane, wychodząc z założenia, że lepszy wróbel w garści…), drukowanie przyłbic ochronnych na drukarkach 3D, innowacje studentów uczelni technicznych, którzy podpowiadali, jak można zaadaptować maski do nurkowania w celach ochronnych. Lokalne inicjatywy na rzecz konkretnych szpitali. Gdzieś popsuł się respirator – zbiórka. Szpital potrzebuje kardiomonitorów – zbiórka. Do gry weszli najwięksi – Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Fundacja Siepomaga, Dominika Kulczyk, która fundacji lekarskiego samorządu przekazała na walkę z epidemią 20 milionów złotych. Lekarze, pielęgniarki, ratownicy – dokarmiani przez lokalne restauracje, obdarowywani zapasami kawy i słodyczy – mogli poczuć, że nie są sami.
To jasna strona medalu. Jest i ciemna, wręcz – mroczna. Nie brakuje sygnałów, że bliscy pracowników ochrony zdrowia, zwłaszcza szpitali „covidowych”, jeśli sami nie są zawodowo związani z branżą medyczną, są odsyłani na bezpłatne urlopy, zmuszani do absencji w pracy, lub wręcz – zwalniani. – Nikt wprost tego nie powie, ale ludzie się nas boją. Boją się, że roznosimy wirusa – mówią pracownicy szpitali.
Takie postawy wzmacniają niefortunne wypowiedzi niektórych urzędników. Wiceminister Waldemar Kraska w radiowym wywiadzie stwierdził, że zakażenia wśród personelu medycznego (pod koniec marca medycy stanowili 17 proc. wszystkich potwierdzonych przypadków) to efekt, między innymi, ignorowania procedur, nonszalancji ze strony części, zwłaszcza starszych, lekarzy a także – niekiedy – braku wiedzy, że takie procedury bezpieczeństwa w ogóle istnieją. Reakcja samorządu lekarskiego była natychmiastowa: Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej wystosowało apel do premiera o dymisję wiceszefa resortu zdrowia, podkreślając, że trudno przerzucać odpowiedzialność na pracowników, skoro w szpitalach brakuje – od tygodni – podstawowych środków ochrony indywidualnej. Lekarze doczekali się jednak tylko przeprosin – przekazanych przez rzecznika prasowego Ministerstwa Zdrowia za niefortunne sformułowanie.
– Minister Kraska mówił o sytuacjach, które zostały wcześniej opisane w mediach. I nie powinien może używać takich ogólnych sformułowań, bo przecież 99 proc. personelu zachowuje się w sytuacji epidemii absolutnie odpowiedzialnie i stosuje się do wszystkich zaleceń i procedur. Ale jest faktem, że niektórzy medycy, tak jak dyrektorzy szpitali, postępują niestety wbrew procedurom. Przykład, który wzburzył mnie w sposób szczególny, to zamknięcie pracowników na przymusowej kwarantannie w jednym ze szpitali – mówił w rozmowie, którą przeprowadziłam na początku kwietnia dla portalu „Medycyna Praktyczna”, minister Łukasz Szumowski.
To, do czego potrafi doprowadzić nieopatrznie rzucone jedno słowo, za którym ciągnie się lawina kolejnych oskarżeń, najtragiczniej pokazał przykład prof. Wojciecha Rokity, znanego kieleckiego ginekologa, konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie ginekologii i położnictwa. I jednej z pierwszych ofiar koronawirusa, a raczej psychozy i napędzanego nią hejtu. Lekarz, u którego potwierdzono zakażenie, załamał się po fali oskarżeń, publikowanych w lokalnych mediach, w których sugerowano, że mając świadomość bycia zakażonym miał m.in.kontakt z pacjentkami i nie odizolował się – i popełnił samobójstwo. Sprawę bada prokuratura i to ona sprawdza, czy ktoś – i kto? – poniesie odpowiedzialność za zaszczucie lekarza.
Warto zaznaczyć, że „w czasach zarazy” z przestrzeni publicznej niemal zniknęła werbalna wrogość czy agresja wobec pracowników medycznych (co nie znaczy, że nie spotykają się oni z agresją w miejscu pracy, to odrębny temat). Co więcej, z badań przeprowadzonych przez Instytut Psychologii PAN we współpracy z Centrum Badań nad Uprzedzeniami „Koronawirus w Polsce: Perspektywa psychologii społecznej” (20–23 marca) wynika, że personel medyczny budzi w Polakach niemal wyłącznie ciepłe uczucia.
W skali od -50 stopni (uczucia najchłodniejsze) do 50 stopni (uczucia najcieplejsze), badani najgorzej oceniali (-33 stopnie) osoby niestosujące się do zaleceń mających ograniczyć pandemię koronawirusa). Drugą najgorzej postrzeganą grupą (-11 stopni) była Konferencja Episkopatu Polski, a niechlubne „podium” zamykał rząd RP (-6,6 stopnia). Najcieplejsze uczucia (niemal 36 st.) Polacy w drugiej połowie marca mieli wobec pracowników ochrony zdrowia oraz osób stosujących się do zaleceń mających ograniczyć epidemię (35 st.). Na trzecim miejscu znaleźli się seniorzy (25 st.).
To, co zostanie z tych ciepłych uczuć – i nieudawanej wdzięczności – zależy w dużym stopniu od przebiegu epidemii, ale przede wszystkim – od samych pracowników medycznych. Nikt nie może (i nie powinien) oczekiwać i wymagać bohaterstwa, to pewne. Jednak pojawiające się sygnały o swego rodzaju „dezercjach” z pola walki – choćby w postaci masowych zwolnień lekarskich w pierwszych tygodniach epidemii, które zdziesiątkowały personel w kluczowych szpitalach (nie tylko jednoimiennych), muszą niepokoić. Nikt nie chce, by powtórzył się scenariusz włoski – tam do 9 kwietnia od początku epidemii z powodu koronawirusa zmarło stu lekarzy. Nikt jednak nie chce również scenariusza hiszpańskiego, w którym w domach opieki policja i wojsko odnajdywały zmarłych seniorów, porzuconych przez swoich opiekunów.
Gdy opadnie kurz po koronawirusie, co prędzej czy później musi nastąpić, przyjdzie czas na postawienie sprawy jasno: jeśli społeczeństwo chce czuć się bezpiecznie w przyszłości, musi tych, którzy walczyli na pierwszej linii frontu, docenić. Nie tylko brawami, nie tylko ciepłymi uczuciami.
Bez tego trudno będzie uniknąć – w przyszłości – wzrostu liczby tych, którzy na front zaciągnąć się nie dadzą. Dekowników.